طنزپردازان و شيوه‌هاي طنزپردازي در ايران عصر سلجوقيان

Satirists and the Methods of Satirism in Iran during Seljuq Era

در ايران عصر سلاجقه، طنز، به عنوان خنده طعنه‌آميز به مسائل گوناگون جامعه به كار مي‌رفته است. در تاريخ‌نگاريِ مدرنِ ادبياتِ ايرانِ اسلا‌‌‌مي‌، طنزپردازي به همان معناي امروزين «قصد نقد اجتماعي سياسي»، فعاليتي ادبي تعريف شده است كه عمدتا توسط شعرا در قالب يك نوع ادبي خاص انجام و ترويج ‌‌‌مي‌شده است. علي رغم اين نگرش عمدتاً ادب‌انگارانه و ژانري به طنز، اگر مفهوم طنز را فراتر از معناي كنوني آن، «بيان هنري اجتماع نقيضين» درنظر بگيريم، آنگاه بايد گفت معنا و موضوعات طنزآميز در فرهنگ ادبي جامعه ايران دوره ميانه چه جايگاه و تنوعي داشته است؟ مساله مقاله حاضر بررسي فرهنگ طنزپردازي در جامعه ايران اسلا‌‌‌مي‌ دوران حكمراني سلجوقيان با توجه به انواع گروه‌ها و نيز شيوه‌هاي بياني و كاربرد آن است كه با روش تاريخي انجام گرفته است. دستاورد مقاله نشان ‌‌‌مي‌دهد علاوه بر شاعراني كه در تاريخنگاري مدرن ادبيات فارسي به مثابه مُرَوِّجان نقد اجتماعي در ژانر ادبي طنز برجسته شده اند، اقشار گوناگون جامعه شامل مردمان عادي، دلقكان، صوفيان، علما و كارگزاران حكومت نيز براي بيان طعنه‌آميز موضوعات مختلف جامعه به شكلي خنده‌دار، شيوه‌هاي بياني گوناگون طنزپردازي رايج در «فرهنگ ادبي عامه» را درباره طيف وسيعي از موضوعات به كار مي‌بردند و مقصود خود را در قالب مفاهيم طنزپردازانه و شيوه‌هاي ادبي از تحقير تا تحامق بيان ‌‌‌مي‌كردند.

In Islamic Iranian society of Seljuq era, satire was used for laughable and sarcasm expression of various issues of society. There is a definition in modern historiography of Islamic Iranian literature that the meaning of satirist has the same modern meaning of “aiming for socio-political criticism”. It was a literary activity that mostly done and promoted by poets. Due to this rather literary attitude towards satire, if we consider the concept of satire beyond its current meaning as “paradox”, what had been the position of satire meaning and subject in various stratums in this period? The issue of this article is to study of the position of satire in Islamic Iranian society during Seljuq reign due to its types and the method of representation and function in a historical method. Findings of this article shows that in addition to poets which were known as promoters of social criticism in modern Persian literature historiography , various stratum include ordinary people, clowns, scholars and governmental officials had used various ways of satirism in literal culture of society and about various subjects in order to express different issues of society in sarcastic way and represent their purpose in format of satirism concepts and literary methods from humiliation to stultification.