بررسي تطبيقي جامعه‌شناسي دين كارل ماركس و ماكس وبر با تاكيد بر جنبش بابك خرمدين

Comparative Study on Karl Marx and Max Weber’ Sociology of Religion with an Emphasis on Babak Khorramdin’s Movement

پژوهش حاضر در صدد بررسي ابعاد مذهبي جنبش بابك خرم‌دين بر‌‌ اساس جامعه‌شناسي دين كارل ماركس و ماكس وبر مي‌باشد و ضمن برشمردن خاستگاه‌ها، مولفه‌ها و تفاوت‌هاي عقايد ماركس و وبر در اين زمينه، در پي پاسخ به اين پرسش است كه تا چه ميزان مي‌توان نقش مذهب را در اين جنبش، بر اساس نگاه‌هاي مذكور سنجيد؟ اين مقاله بر كاربست نوعي از جامعه‌شناسي تركيبي دين تاكيد دارد. نتايج اين پژوهش كه با روش مقايسه‌اي و تحليل تاريخي صورت گرفته، نشان مي‌دهد كه برخلاف تصور رايج، جامعه‌شناسي دين ماركس كه برآمده از بينش ماترياليسم تاريخي وي مي‌باشد، مي‌تواند در تحليل بهتر ماهيت رابطه خلافت عباسي و دين ـ به عنوان يكي از دلايل اصلي شكل‌گيري جنبش بابك خرم‌دين ـ كه جايگاه دين را به مفهوم ايدئولوژي ماركس نزديك مي‌سازد، كارآمد باشد. جامعه‌شناسي دين وبر نيز كه تا حدي برآمده از سنت ايدئاليسم آلماني و روش‌شناسي تفهمي ‌وي مي‌باشد، با توجه به تاكيد بر تعامل دين و اقتصاد، به عنوان دو عامل مهم در شكل‌گيري جنبش بابك خرم‌دين، در درك بهتر ابعاد مذهبي جنبش مذكور كارساز مي‌باشد.

The aim of this article is to study the religious aspect of Babak Khorramdin’s movement based on Karl Marx and Max Weber’s sociology of religion. Enumerating the origin, components and differences of ideas Marx and Weber in this context, this article seeks the answer to this question that in what extent the role of religion can be estimated in this movement based on these point of views? The emphasis of this article in on the application of a type of combinational sociology of religion. The findings of this research which is based on comparative and historical analytical method is shown that contrary to popular view, Karl Marx’ view on sociology of religion which is raised from the historical materialism of his point of, can be efficient in better analysis of the characteristic of relationship between Abbasid Caliphate and religion as one of the main reasons for formation of Babak Khorramdin’s movement which approaches the position of religion to the concept of Marx’s ideology. Regarding emphasis on interaction of religion and economy as two important factor in formation of Babak Khorramdin’s movement, Weber’s sociology of religion which somehow had raised from the German idealism tradition and his intellectual methodology, is useful for better understanding of religious aspects of this movement.