فرودستان به روايت طنز: تاملي تاريخي بر روزنامه چنته پابرهنه

مقاله حاضر در پي پاسخ به اين پرسش است كه چرا و چگونه يك روزنامه ي حاشيه اي مانند چنته پابرهنه مي تواند و، با تعبيري قوي تر، بايد در روشن ساختن زمانه اي كه در آن مي زيسته به كار گرفته شود و از اين رو ضرورت دارد كه به عنوان يك منبع اصلي در تاريخ نويسي به متن پژوهش هاي تاريخي بازگردد؟ براي پاسخ به اين پرسش، پس از بررسي شماره هاي موجود روزنامه چنته پابرهنه از نظر سبك، لحن، محتوي و مخاطب در بستر تاريخي مشروطيت، استدلال خواهد شد كه اين روزنامه مسلك خود را در «حمايت از رنجبران» در دو مسير متفاوت پيگيري كرده است: يكي «آگاهي بخشي طبقاتي به نحو عام»، و ديگري «واكنش به حوادث و رويدادهايي كه زندگي رنجبران را تحت تاثير قرار مي داده، به نحو خاص». در مسير اول، مقالاتي از اين روزنامه با صبغه اي شبه تئوريك و البته با زباني رنجبرفهم، تلاش كرده اند، ضمن ترسيم وضعيت طبقه رنجبر در برابر اغنيا و تهييج آنان از طريق ترويج انديشه هاي عدالت خواهانه به زبان طنز، دعوتي ايدئولوژيك براي اعتراض به وضع موجود و از بين بردن فاصله طبقاتي باشند. در مسير دوم، مسائل انضمامي قشر فرودست در محتواي روزنامه بازتاب يافته است. مقاله حاضر، با بررسي اين دو مسير، اهميت و فايده ي اين روزنامه را براي نگارش «تاريخ از پايين» روشن مي سازد، يعني شعبه اي از تاريخ نگاري كه در مقايسه با سه قسم تاريخ نگاري سياسي، فرهنگي و اجتماعي با چالش جدي دسترسي به وضعيت تاريخي طبقات پايين جامعه روبه رو است. بنابراين، ضرورت بازگرداندن اين نوع متون به پژوهش هاي تاريخي را مي توان چنين توضيح داد كه هر نوع تاريخ نگاري وابسته به منابع تاريخي است، اما نوع تاريخ نگاري همچنين تعيين مي كند كه چه منابعي اهميت دارند، به طوري كه منابعي كه روزگاري به چشم نمي آمدند، امروز مي توانند مثلاً در تاريخ نگاري «از پايين» چشم ها را خيره كنند.