بررسي تحولات صنعت و توسعه صنعتي در ايران به‌منظور آسيب‌شناسي توسعه صنعتي ايران

Analysis of Industrial Evolution andDevelopment in Iran: Pathology of Industrial Development in Iran

هدف از نگارش این مقاله مرور تحولات صنعت و توسعة صنعتی در ایران با استفاده از روش مطالعة كتاب‌خانه‌ای است. در این راستا، ابتدا تحولات تجربی و سپس تحولات نظری مرتبط با توسعة صنعتی مرور شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد كه اگرچه در ایران از لحاظ نظری تحول خاصی در صنعت و توسعة صنعتی رخ نداده است، اما از شروع قرن سیزدهم، از لحاظ تجربی تحولات گسترده‌ای در توسعة صنعتی ایران پدیدار شد كه می‌توان آن‌ها را در سه مرحلة اصلی‌ شروع قرن سیزدهم هجری شمسی تا پایان سلسلة قاجار، شروع سلسلة پهلوی تا انقلاب اسلامی در ایران، و انقلاب اسلامی 1357 تا عصر كنونی تقسیم‌بندی كرد. این سه مرحله نشان می‌دهد كه اگرچه ایران جزء كشورهای پیش‌رو در تدوین برنامه‌های توسعة صنعتی بوده است، اما كمبود پیش‌نیازهای نهادی توسعة صنعتی در ابتدای شكل‌گیری چنین فرایندی از یك‌سو و سیطرة بیش‌ از حد دولت بر صنایع در طی تاریخ از سوی دیگر سبب ‌شده است تا در مجموع، فرهنگ صنعتی تكوین‌ نیابد و محیط نهادی مرتبط با صنعت دچار هرج‌ و مرج بسیار شود و فقط به صاحب صنعت شدن ایران (نه صنعتی ‌شدن) منجر شود. بنابراین، پیش‌نهاد می‌شود دولت با افزایش نقش نظارتی خود به‌ جای مداخله‌گری، بهبود محیط نهادی توسعة صنعتی را در دستور كار قرار دهد.

The present paper is aimed at reviewing the evolution of industrial development in Iran,using library-oriented research method. To that aim, both theoretical and empirical evolutionsofthe industrial development wereinitially reviewed.The results indicate that although no particulartransformationhas happened in the theoretical aspects of industry and industrial development in Iran, yet since the 13th century, there has been significant transformation with regard to empirical aspects of industrial development. Theseempirical industrial developments can be classified into three time periods: From the startof the 13th century(AH) up to the end of Qajar era;from the start of Pahlavidynasty up to the Islamic Revolution inIran; and from the Islamic Revolution inIran up to the current era. The review results show that althoughIranhas been one of the leading countriesin the field ofindustrialdevelopmentplans, yet lack orshortage ofinstitutionalprerequisites forinitial industrialdevelopment,on the one hand, and historical domination of government over industry, on the other hand, haveall impeded industrial culture to grow. These factorshave also ledto chaotic institutional environment for industrialdevelopment in Iran. Thus, despite being an industry holder, the country has not been industrialized.  Accordingly, it is suggested that special attention be paid to industrial institutionaldevelopment in Iranthrough increasingregulatoryroleof the government and decreasingits intervening role.