نقدي بر احاديث و قصص مثنوي (تأثير فرهنگ و ادب ايران قبل از اسلام در مثنوي)

(A critique of the Ahadith and Qesas-e Mathnavi (The influence of the culture and literature of pre-Islamic Iran on the Mathnavi

از آفت‌هاي بزرگ در شرح و تحليل متون ادب فارسي، به‌­ويژه مثنوي،جلال‌لدين بلخي، استناد بسيار به امثال و اشعار عربي و بي­‌توجهي به فرهنگ و ادب باستاني ايرانيان است. كافي است نگاهي به فهرست اشعار و امثال عربي مربوط به شرحهاي مثنوي بيندازيم تا حضور سنگين آنها را دريابيم. در اين ميان چيزي كه مورد غفلت قرار گرفته، انديشه و فرهنگ ايران باستان است كه بدبختانه جايگاه مناسبي در شرح متون ادب فارسي ندارد. با آنكه بخش عمدۀ آثار پهلوي و ايراني از دست رفته ولي در متون ادب عربي، دربارۀ ايرانيان و فرهنگ باستاني اين مرز و بوم آنقدر مطلب به شكل پراكنده ولي متنوع و غني وجود دارد كه مي‌­تواند جاي خالي متون پهلوي از ميان رفته را پر ­كند و مي­‌توان ادعا كرد كه مهم‌ترين منبع فرهنگ ايران باستان منابع عربي است. در اين مقاله نشان مي­‌دهيم كه نه تنها سرچشمۀ بسياري از مضامين حكمي مثنوي عربي نيست بلكه بسياري از اين مضامين ايراني است و اين ادب عربي است كه وامدار زبان و ادب ايران باستان است و لازم است اديبان و صاحب­نظران ما به اين رويكرد توجه لازم مبذول نمايند. سبب انجام اين پژوهش، تأثير فراوان دو كتاب احاديث مثنوي و مآخذ قصص و تمثيلات مثنوي در پژوهش‌هاي مربوط به مثنوي است.

One of the great detriments to the practice of expounding and analyzing the Persian literary texts, particularly the Mathnavi of Jalal al-Din of Balkh, is excessive reference to Arabic sayings and verses, taking no notice of the culture and literature of ancient Persians. To discern the heavy presence of such elements, it would suffice to glance through the lists of Arabic verses and proverbial expressions in relation to to the commentaries of the Mathnavi.. Here, what have been overlooked are the thoughts and culture of ancient Persians, which, unfortunately, hold no appropriate place in the commentaries on the Persian classical texts. Despite the fact that most of the Middle Persian (Pahlavi) texts have been lost, there are still enough materials about Persians and their ancient culture scattered, varied and rich though, here and there in Arabic texts that can make up for the lost Pahlavi texts. One can claim that the most important sources for the ancient Persian culture are Arabic. In this article, we will demonstrate that not only are Arabic texts not the provenances of a good number of axioms and sayings but also most of them are originally Persian, and that. it is the Arabic literature which owes to the ancient Persian language and literature It is, therefore, essential that our literary scholars and men of insight pay necessary attention to this matter. The reason for doing this study is the huge influence of the two books, Ahadith-e Mathnavi and Ma’akhez-e qesas and tamsilat-e Mathnavi (“the origins of the stories and proverbial expressions in the Mathnavi”)on the researches related to the Mathnavi.