تحليل حقوقي بيانيه ريسك در قراردادهاي آتي بورس كالاي ايران

Statement of Risks in Futures in Iran Mercantile Exchange

شناسايي و اجراي ضوابط حقوق تعهدات همواره ميسور نبوده و در مواردي به سبب تفاوت مباني و يا دشواري در تمييز ريشۀ تعهد، نمي‌توان به سادگي قضاوت كرد كه آيا مسؤوليت (قراردادي يا مدني) محقق شده يا خير؟ از جمله مصاديق مشتبه در اين زمينه، شناسايي مسؤوليت ناشي از بيانيه ريسك در قراردادهاي آتي است. وجه اين دشواري آنجاست كه اولاً؛ نظم معاملات در بورس و اوراق بهادار لزوماً قواعد عمومي قراردادها در حقوق مدني را برنمي‌تابد. ثانياً؛ شكل‌گرايي در معاملات بورسي، ضوابط ويژه‌اي را اقتضاء خواهد داشت كه منجر به تشريفاتي شده كه علي‌رغم مصلحت بازار، در مواردي از عدالت و يا انصاف فاصله مي‌گيرد. نوشتار حاضر با امعان نظر به ريسك بالا در قراردادهاي آتي، در مقام تحليل حقوقي مفاد بيانيه ريسك برآمده و ضمن بررسي اين مهم از قالب شرط عدم مسؤوليت، ماهيت، مباني و مسؤوليت ناشي از التزام به مفاد آن را ارزيابي مي‌كند. نهايتاً، در مقام پاسخ به اين پرسش كه خوانش حقوقي ناشي از بيانيه مورد بحث چيست، پيش‌فرض اوليه آن است كه فارغ از ابتناي قرارداد آتي بر ريسك فراوان و متشكل بودن بورس كالا، وجود اوصاف حرفه‌اي در اين تشكل خودانتظام، اقتضاي تعديل مسؤوليت ناشي از التزام به بيانيه ريسك در قراردادهاي آتي دارد و نمي‌توان با تمسك به پذيرش ريسك توسط مشتري، ضوابط حقوقي و حرفه‌اي را ناديده گرفت.

Recognition and execution of rules concerning the 'law of obligations' is not always a simple task. In fact, difficulties in understanding the nature of an obligation is sometimes a stumbling block to figure out if the contractual/civil liability is assumed or not. The liability stemming from the 'statement of risks' in futures is an exemplar of such cases whose nature is surrounded by ambiguities. The reasons behind it are as follows: first, the general rules of the 'law of obligations' is not necessarily applicable to the exchange transactions as the follow a special order and discipline. Secondly, formalism in exchange transaction has led to a kind of formalities which, in some cases, dose not serve the justice and fairness in market. Having considered the high risk in futures contracts, the article provides a legal analysis of the content of risk statements from the perspective of disclaimer/exclusion of liability clause. The article will also examine the nature, foundation and liabilities raising from undertaking the content of risk statements. Eventually, despite the fact that futures bear a high risk and exchanges are self-regulated entities, the existence of some professional characteristics in such self-regulating bodies provides a potential for thr modification of liabilities raising from undertaking the risk statement. That being so, the article argues that the acceptance of risk by customer will not provide a justified space for legal reasoning to neglect the particularities of futures.