كلمات تركي (تركي مغولي و عثماني) در غزليّات مولوي

Mogholi and Ottoman Turkish words in Mawlana’s ghazals

جلال‌‌الدين محمّد مولوي زبان و ادب اهل خراسان را آموخته بود و در ميراث زباني او كلماتي از زبان تركي و تركي مغولي وجود داشت. از سوي ديگر، او در سال‌هاي شاعري خود، در حوزه‌اي مي‌زيست كه زبان عامّۀ مردم آن تركي عثماني بود. از اين رو طبيعي است كه در شعر او كلماتي تركي ديده شود؛ هم از آن كلماتي كه در آثار فارسي پيش از او به كار رفته‌اند و هم از گروهي كه براي نخستين بار آن‌ها را در شعر فارسي و در شعر او مي‌بينيم. تأمّل در نوع كاربرد اين كلمات تركي نشان مي‌دهد كه آن‌ها غالباً از زبان محاورۀ اطرافيان شاعرند و به اقتضاي موقعيّت و الزام فهم مخاطبان ترك‌زبان مولانا در شعر او راه يافته‌اند و هيچ نوع گرايش ذوقي آشكاري وي را به استخدام اين كلمات سوق نداده است. ما در مقالۀ حاضر، مجموعۀ اين كلمات و چند تعبير و تركيب تركي را كه در غزليّات مولانا باز شناخته‌ايم، تعريف كرده‌ايم.

Jalal al-Din Mawlavi had learnt Khorasan’s language and literature, yet certain Turkish as well as Mogholi Turkish words are found in his language heritage. Besides, his years as a poet were spent in an area where the language of most people was Ottoman Turkish. Therefore, it is natural that Turkish words be seen in his poetry: both words used in Persian works written prior to his time and words found in Persian poetry and Mawlana’ own poems for the first time. A review of the way these Turkish words are employed indicates that they are predominantly taken from the colloquial language of the poet’s companions finding their way into his poetry in accordance with circumstances and as the comprehension of Mowlana’s Turkish speaking audience necessitated; thus no apparent personal proclivity had led him to employ such words. In the present article, we present all these words and several Turkish expressions and compound words that we have identified in Mawlana’s ghazals.