تأملي در ويژگي‌هاي زباني و املايي نسخۀ خطي نخستين شرح كامل مثنوي به زبان فارسي در آسياي صغير

A Reflection on the First Full Description of Masnavi in Persian Language in Asia Minor

زبان فارسي و فرهنگ ايران همواره مشتاقاني در جهان داشته است و بخش‌هايي مانند آناتولي و منطقۀ بالكان، بسيار از اين زبان و فرهنگ تأثير پذيرفته‌اند. فارسي‌آموزي، نسخه‌برداري آثار علمي و ادبي، ترجمه، تصحيح و شرح متون فارسي، وجود نسخه‌هاي خطي بي‌شمار از آثار كهن ايراني در كتابخانه‌هاي بزرگ دنيا و توجه محققان و مصححان غيرايراني به بازآفريني اين متون، نشانه‌هايي از نفوذ فرهنگ ايراني و زبان فارسي در جهان است. شرح شش جلدي مصلح‌الدين مصطفي بن شعبان حنفي رومي (969 ـ 897 ق)، معروف به سروري، بر مثنوي معنوي فقط يك نمونه از اين‌گونه كوشش‌هاست كه در قرن دهم هجري در آناتولي نوشته شده است. وي از پيروان مولويه در دورۀ سلطان سليمان قانوني بود. در اين مقاله كوشش شد تا افزون‌بر معرفي نسخه‌هاي خطي شرح سروري بر مثنوي، با رويكرد بررسي سبك‌شناختي متون، به اين پرسش كليدي پاسخ داده شود؛ اين اثر ازنظر سبكي چه ارزش‌هايي دارد كه آن را شايستۀ توجه بيشتر مي‌كند؟ ويژگي‌هاي اين اثر ازنظر زباني مانند نثر مرسل فارسي است. اين اثر، آيات و احاديث و حكايات و سخنان متصوفة بسياري را در خود جمع كرده است و به آنها استناد مي‌كند؛ هم‌چنين اشعار پرشماري را از شاعران پارسي‌گوي ديگر براي تبيين دقيق‌تر ابيات مثنوي بيان كرده است؛ به همين سبب ازنظر محتوايي مجموعه‌اي ارزشمند و درخور تحقيق با رويكرد پژوهش بينامتني است. به سبب تأثير محيط پيرامون، ضبطِ مشكول بسياري از واژه‌ها و اصطلاحات به متن وارد شده است و همين مي‌تواند زمينه‌اي براي مطالعات گونه‌شناسي زباني باشد.

Persian language and Iranian rich culture have always been enthusiastic around the world. Despite the fact that in the past centuries Iranian enemies repeatedly attacked Iran and separated large parts of the territory of our country, but its cultural and linguistic spheres are not limited to its geographical boundaries. So, it can be claimed that today parts of Central Asia, Anatolia and the Balkans region, the Indian subcontinent and the Far East regions are still influenced by Persian language and Iranian culture. Throughout history, the quality of this linguistic and cultural influence has different dimensions, such as learning the Persian language, adopting scientific and literary works, translating, correcting, and interpreting these Persian texts. The reason for this claim is the existence of a large number of manuscripts from these works in the libraries of these areas and the efforts of researchers and critics of these countries to preserve and revive them. The six-volume description of Mosleheddin Mustafa Sururi on Masnavi is just one example of this effort that was made in Anatolia in the tenth century AH. This paper describes some of the most important literary, linguistic and mystical aspects of this work in a descriptive-analytical way.