بررسي و تحليل تصوير در شرح شطحيات روزبهان بقلي شيرازي (606-522)

Investigation and Analysis of Images in Rouzbahan Baghli Shirazi’s Sharh-e-Shathiyat (522-606)

روزبهان بقلي شيرازي يكي از مشهورترين عارفاني است كه آثار گوناگوني از او در زمينه‌هاي عرفان و حديث و تفسير و فقه، به زبان‌هاي فارسي و عربي بر جاي مانده است. شرح شطحيات يكي از مهم‌ترين آثار فارسي اوست. اين اثر افزون‌بر اهميتش در شطح و دفاع از كلام شورانگيز عارفان، ازنظر نثر شاعرانه و زبان تصويري و خيال‌انگيز نيز درخور توجه است. اين پژوهش با بررسي شگردهاي تصويرساز روزبهان در شرح شطحيات، نمونه‌هايي از آن را براي مخاطبان بيان مي‌كند. التباس و رؤيت و مصدرهاي جعلي، استعاره‌هاي محوري روزبهان را در اين كتاب تشكيل مي‌دهند كه گويا در نظرية جمال‌پرستي او ريشه دارند. ضعف زبان روزمره و ناتواني آن در بيان تجربه‌هاي ناب روحي، كلام او را از تخيل و استعاره و رمز و ديگر عناصر خيال‌انگيز سرشار مي‌كند. يافته‌هاي اين پژوهش در شرح شطحيات بيانگر آن است كه تشبيه و استعاره، به‌ويژه به‌طور فشرده، شمار بيشتري نسبت‌به عناصر ديگر خيال دارد. همچنين شگردهاي ديگر تصويرسازي مانند تشخيص، بيان نقيضي، تكرار، رمزگرايي، مصدرهاي جعلي و انتزاعي به آشنايي‌زدايي نثر كتاب انجاميده و باعث يكتايي و برجستگي اين اثر در بين نثرهاي ديگر عرفاني شده است. خاستگاه عنصرهاي تصويرساز شرح شطحيات از حوزة طبيعت است. شمار بسيار استعاره‌هاي تجريدي اين اثر، بيانگر تصوف پارسي روزبهان در برابر تصوف تمثيلي خراسان است.

Rouzbahan Baghli Shirazi is one of the most famous mystics who has numerous works in the fields of mysticism, tradition, interpretation, and jurisprudence in Arabic and Persian languages. Shrh-e-Shathiyat is one of his most important Persian works. Aside from the importance of this work in Shath and passionate defense of the mystic words, the romantic prose and poetic visual language of this work is also worth considering. This paper examines the technique of image-making of Rouzbahan and presents some of them to the readers. Rouzbahan’s central metaphor in this book are «confusion», «Vision», and «fake infinitives» which somehow show his esthete theory. The weakness of everyday language and its inability to express the pure experiences of the mystic is a factor in his word that is full of imagination, metaphor, mystery, and other fantasy elements. Based on the findings of this research simile and metaphor, especially the extensive ones, are higher in frequency than other elements of fantasy. The origin of the elements of the images of Sharh-e-Shathiyat is in the field of «nature» and the high frequency of his abstract metaphors represent Rouzbahan’s Persian Sufism versus «Khorasan» allegorical Sufism.