كاركردهاي تعين بخش «زمان» در رمان رئاليستي براساس رمان همسايه ها از احمد محمود و كوچه مدق از نجيب محفوظ

The function of time in realistic novels, based on analyzing two novels: Neighbors of Ammad Mahmood and Midaq Alley of Nagib Mahfouz

بنابه تعريف فرماليستي، عناصر متن بايد در خدمت «ادبيت» يعني بيان غيرمستقيم و غيرهنجاري يا زيباشناختي زبان باشند؛ ازاين رو، زمان نيز بايد به اين شيوه، كاركرد زيباشناختي بيابد. به منظور تبيين اين وجه از كاركرد زمان، در پژوهش حاضر دو رمان رئاليستي، يكي از نويسنده مصري نجيب محفوظ (كوچهمدق) و ديگري از نويسنده ايراني احمد محمود (همسايه ها)، تحليلِ روايي شده است. نتايج پژوهش نشان مي دهد وجوه روايي زمان در نظريه ژنت صرفاً نوعي دستور كاربرد زمان و وجوه روايي آن است و نمي تواند وجه زيباشناختي و دلالت هاي ثانويه زمان را در راستاي كاركرد ادبي آن توضيح دهد. در پژوهش حاضر، اين كاركردها در چهار موردِ تعين بخش شناسايي شده است: «حادواقعي سازي» (بيش ازحد واقعي جلوه دادن وقايع داستان)، «تعين بخشي به خوانش» (محدود كردن تفسيرهاي ذهني خواننده به مدلول هاي خاص)، «لنگرسازي» (ايجاد توهم تطبيق فضاي داستان بر فضاي واقعي و كنوني جامعه) و «تعين بخشي به كنش» (برانگيختن رفتارهاي اجتماعي خاص در مخاطب). همچنين، بالاترين وجه زيباشناختي زمان در جاهايي نمود مي يابد كه زمان نه براساس نشانه هاي زماني مستقيم (ذهني)، بلكه برمبناي زمان غيرمستقيم (ابژكتيو) و با «تنيدگي زمان و مكان» بيان مي شود كه باعث آميزش وجوه مختلف حسي- ادراكي و شكل گيري «عواطف همدلانه» مي شود. در اين وضعيت ها، چنانچه شتاب منفي در ابتداي روايت قرار گرفته باشد، تابع آن در قالب واكنش هاي هيجاني انفجاري نمود مي يابد و برعكس؛ و اين نشان مي دهد ارزش معنايي در متن هرگز ازبين نمي رود؛ بلكه همواره از شكلي به شكل ديگر تغيير مي يابد.