بررسي تطبيقي ساختار فضايي و صرفه‌هاي مكاني شهرنشيني (يك مطالعه موردي از شيراز و مازندران مركزي)

(A comparative investigation of spatial structure and benefits of urbanization (a case study Shiraz and Central Mazandaran

در سال­ هاي اخير، ادبيات گسترده ­اي پيرامون ساختار فضايي مناطق كلانشهري و پيامدهاي اقتصادي آن با تأكيد بر دو مفهوم چند مركزيتي و صرفه­ هاي تجمع به ­وجود آمده است. مدافعان مناطق چند مركزي ادعا مي ­كنند كه اين مناطق مي­توانند با ايجاد تعادل بين صرفه­ ها و عدم صرفه­ هاي مقياس مزاياي رقابتي ويژه ­اي را نسبت به مناطق تك ­مركزي خلق كنند، در حالي كه از تمركز بيش ­از اندازه و ازدحام مناطق رقيب جلوگيري مي­كند. با اين وجود مطالعات اندكي وجود دارند كه اين انگاشت­ ها را به ­طور تطبيقي مورد سنجش قرار داده باشند. از اين رو، مقاله حاضر در پي آن است تا با مطالعه تطبيقي دو منطقه كلانشهري شيراز و مازندران مركزي، به بررسي برخي از ادعاها مبني بر ارتباط ميان ساختار فضايي بهينه و صرفه­ هاي تجمع بپردازد. روش­ شناسي تحقيق مبتني بر روش­ هاي توصيفي و تحليل آماري مانند شاخص سيسونه- هال و هرفيندال است. نتايج تحقيق نشان مي­دهد ساختار فضايي منطقه با تأكيد بر دو مفهوم چند مركزيتي و پراكنش، بيانگر الگوي پراكنده و چندمركزي مازندران مركزي در مقابل الگوي متمركز و تك­مركزي منطقه كلانشهري شيراز است. در اين راستا، از منظر بعد مصرف، نبود شهري غالب با محيط و فرهنگي كلانشهري را بايد مهم­ترين عامل در عدم دستيابي به صرفه­ هاي شهري تلقي كرد. اين امر مانعي بر سر دستيابي به كارايي بالاتر خدمات و امكانات به­ ويژه سرمايه­ گذاري كم­تر بخش خصوصي خواهد بود. با اين وجود، يافته ­هاي تحليل از تنوع توليدي نسبتاً برابر منطقه مازندران مركزي در مقابل منطقه كلانشهري شيراز نشان مي­دهد كه خود عاملي مهم در ايجاد پيوندهاي مكمل در بين مراكز شهري اين منطقه مي­باشد. هم­چنين، به ­نظر مي­رسد يك الگوي چندمركزي بدون به اشتراك گذاشتن منابع خود جهت تأمين بيش­تر زيرساخت­ ها و تسهيلات در سطح منطقه­ اي، نمي ­توانند در دستيابي به صرفه ­هاي مكاني، خود را به ­عنوان رقيبي نزديك به مناطق كلان شهري تك­ مركزي تعريف كند.

In recent years, there has been extensive literature on spatial structure of metropolitan areas and its economic consequences, with emphasis on concepts of poly-centricity and agglomeration economies. Defenders of polycentric regions claim that these areas can make a balance between advantages and disadvantages of agglomeration to create competitive advantages comparing with mono-centric regions, while avoiding excessive concentration and congestion of competitor region. However, there are few studies that have examined these approaches adaptively. Hence, this paper aims to make a comparative study of two metropolitan areas of Shiraz and central Mazandaran to investigate some of the claims about links between spatial structure optimization and advantages of accumulation. The Methodology of the research is based on descriptive and statistical analysis such as Ciccone-Hall and Herfindahl index. The results showed that the spatial structure of the region with emphasis on the concept of polycentric and distribution is scattered and polycentric pattern of central region of Mazandaran against centralized and mono-centric Shiraz metropolitan area. In this context, from the perspective of the consumer, the lack of a dominant urban culture and urban environment should be considered as an important factor in the failure to achieve urbanization advantages. This is an obstacle to achieving higher performance services and facilities, especially lowering private sector investment. However, the findings from the analysis defend relatively equal diversification of production in region of Central Mazandaran against Shiraz metropolitan area, and consider it as a big factor to create complementary links between urban centers in the region. Also, it seems a polycentric pattern without sharing their resources in order to provide more facilities and Infrastructures in regional level cannot be defined in achieving localization advantages as a close rival to mono-centric metropolitan area.