باغهاي تاريخي بيرجند در دوران قاجار و پهلوي

باغ هاي ايراني به عنوان يكي از مصاديق بارز هنر، علم و ذوق ايراني‌، همواره مورد توجه مردم نيز بوده اند. در سرزمين پهناور ايران، باغ هايي وجود دارد كه از نقطه نظر هنر و معماري،‌ نمونه هاي با ارزشي تلقي شده و باعث ترويج هنر باغ سازي ايراني در ديگر سرزمينهاي اسلامي به ويژه سرزمين گوكانيان هند شده اند. گونه اي از هنر باغ سازي و باغ هاي ايراني را در شهر بيرجند مي توان مشاهده كرد. آغاز توسعه و شكوفايي شهر به دوره صفويه برمي گردد و با آغاز حكمراني خاندان علم به تدريج مركزيت قهستان از قاينات به بيرجند منتقل و از آن زمان به تدريج بر توسعه شهر بيرجند افزوده شد. با بررسي و مطالعه در تاريخ سياسي دوره قاجار و حكام محلي اين منطقه،‌ نتيجه مي گيريم كه اوج ساخت و سازه هاي معماري منطقه در دوران شوكت الملك دوم كه همزمان با اواخر دوره مظفرالدين شاه و عصر مشروطيت بوده، رخ داده است. از جمله اين ساخت و سازها، باغهاي تاريخي شهر بيرجند است. در اين پژوهش سعي بر آن است تا ضمن بررسي علل و عوامل موثر در شكل گيري باغ هاي بيرجند، اجزاي معماري و تزئينات وابسته به آنها نيز مورد تحليل قرار گيرند. بررسي ويژگي ها و شاخصه هاي باغ هاي بيرجند نشان مي دهد كه در اين نقطه از ايران، شكلي ديگر از باغ ايراني با شيوه هاي متفاوت ظهور پيدا مي كند. عدم حضور آب در محور اصلي باغ و وجود درختان كاج و سرو در دو طرف محور عملكردي و اصلي باغ، شكل گيري عمارت و كوشك اصلي در جهت شرقي- غربي بصورت كشيده در لبه ي شمالي (مانند باغ رحيم آباد) يا جنوبي (مانند باغ اكبريه و شوكت آباد و بهلگرد)، استفاده از درختان كاج، اتصال باغ به بافت روستايي، بهره مندي از تزئينات آجركاري و گچبري در بناهاي موجود در باغ از جمله شاخصه ها و ويژگيهايي هستند كه مهندسان، هنرمندان و طراحان با اعمال آنها در باغ هاي بيرجند،‌ آنها را به شكلي ديگر و شيوه هاي متفاوت از ساير باغهاي ايراني خلق كرده اند.