بازيابي هويت ايراني در سده هاي نخستين اسلامي با تكيه بر عناصر فرهنگي و هنري پيش از اسلام

در طي سده نخست هجري قمري، يعني پس از فتح ايران توسط اعراب مسلمان و استيلاي سياسي آنان در ايرانيان، بويژه پس از ايجاد خلافت اموي مسئله هويت در ميان ايرانيان به چالش كشيده شد. برخورد برتريجويانه و تحقير آميز امويان با اقوام غيرعرب و ايرانيان و نزول منزلت و جايگاه اجتماعي مردمان غيرعرب به موالي و شهروند درجه دوم،‌ به شكلي عميق با پيشينه غني فرهنگي ايرانيان در تضاد بود. اين وضعيت ايرانيان را بر آن داشت تا با تكيه بر ميراث مادي و غيرمادي ايران پيش از اسلام، به احياي هويت ميهني و فرهنگي خويش بپردازند. اين امر در ابتدا و طي سده نخست هجري در قالب تفاخر به اصالت نسب و نژاد ايراني در اشعار عربي شاعر ايراني نمود يافت اما به تدريج به شكل نهضت شعوبيگري كه بر بنيان تفكر تساوي اقوام عرب و غيرعرب و در شكل افراطي به برتري ايراني نسبت به قوم عرب ايجاد شده بود خود را نمايان ساخت. با ظهور سلسله هاي نيمه مستقل ايراني همچون طاهريان، صفاريان و بويژه سامانيان، كوشش براي باز زنده سازي هويت ايراني شكل رسميتر به خود گرفت، ايرانيان كوشيدند تا با استفاده از مظاهر فرهنگي مادي و غيرمادي پيش از اسلام، در برابر تحقيرهاي انجام گرفته، از پيشينه فرهنگي و اصالت ميهن خويش دفاع كنند كه نمود آن در معماري، سفالگري، فلزكاري، ادبيات، شعر و نهضت ترجمه سده هاي نخستين اسلامي به روشني قابل مشاهده است. اين مقاله مي كوشد تا به بررسي فرآيند احياي هويت فرهنگي در ايران سده هاي نخستين اسلامي با تكيه بر ميراث فرهنگي ايران پيش از اسلام، به نمودها و نتايج آن در زمينه هاي سياسي، اجتماعي و هنري بپردازد.