تحليلي بر نقش و جايگاه كَنارَنگيان طوس در دورۀ ساساني و آغاز دوران اسلامي

اطلاعات ما از شهر طوس و پيشينۀ تاريخي آن در حال حاضر بيشتر منحصر به دوران اسلامي به ويژه قرن چهارم هـ. ق به بعد است. با همۀ پشتوانه هاي اساطيري و غناي ذهني تاريخ و مردم ايران زمين دربارۀ طوس، از اين شهر در قبل از اسلام كمتر نشاني مي توان يافت و بيشترين فعاليت هاي علمي صورت گرفته در دهه هاي اخير متمركز بر شناخت دوران اسلامي شهر بوده است. باستان شناسي كه بايد بيشترين ياري را در اين زمينه ارائه دهد تا كنون موفق به يافته هاي روشنگري نشده است چنان كه اندك تحقيقات محققان معاصر در زمينۀ زبان شناختي، كتيبه نگاري و كاوش هاي معدود باستان شناختي اطلاعات كم و ناقصي را وضعيت طوس در دوران تاريخي و به ويژه ساسانيان فراهم كرده است همين اطلاعات كم و ناقص از دوران تاريخي طوس موجب شده است كه در بسياري موارد اسطوره ها و حدثيات در تاريخ اين شهر جاي واقعيات را بگيرد. موقعيت دقيق جغرافيايي شهر طوس دورۀ ساساني و صدر اسلام در حال حاضر چندان بر ما مشخص نيست اما منابع تاريخي از حضور پر رنگ كنارنگيان يا همان حاكمان شهر طوس در اواخر دورۀ ساساني خبر مي دهند. در اين مقاله به بررسي وجه تسميه نام و پيشينه تاريخي كنارنگيان و نحوه تعامل آنان با آخرين پادشاه ساساني و مواضع ايشان در قبال فتوحات مسلمانان خواهيم پرداخت. در اين پژوهش بر استفاده از منابع و متون موثق دورۀ ساساني و صدر اسلام و فعاليتهاي علمي پژوهشگران معاصر و تجزيه و تحليل علمي اين مطالب و داده ها تاكيد شده است. نتايج اين پژوهش به روشني نشان ميدهد كنارنگيان داراي مرتبه اي فراتر از منصب مرزبان بوده اند و اين مقام را به صورت موروثي از نسلي به نسلي منتقل كرده اند. سابقه اين منصب از دوره اشكاني تا قرن پنجم هـ. ق قابل بررسي و بويژه نقش آنان در انتقال قدرت از دوره ساساني به اسلامي در خور تامل است.