بررسي پيشينه، شكل و كاركرد معماري چهارتاقي در خراسان بزرگ (از اوايل دوره ساساني تا پايان سده چهارم هجري)

با توجه به قراين موجود به جرأت ميتوان خراسان را يكي از خاستگاه هاي معماري در منطقه آسياي غربي برشمرد و اين ادعا در يادداشت ها و مقالات علمي محققاني همچون اسكار روتر، شراتو و آندره گدار قابل بررسي و اثبات است. به عنوان مثال اسكار روتر، خراسان را به عنوان خاستگاه فرم چهارتاقي در ايران معرفي مي كند و اين موضوع دور از ذهن نيست، چراكه مورخيني چون مسعودي، استخري و ابن بلخي هم در تأليفات خود از استقرار پرستشگاه هاي متعدد به ويژه آتشكده ها در شهرها و نواحي مختلف خراسان چون توس، بخارا، سمرقند، نيشابور، قومس، هرات و بلخ گزارش مي دهند. نگارندگان در اين مقاله برآنند تا به بررسي پيشينه و سير تحول استفاده از فرم چهارتاقي در خراسان بزرگ از اوايل دوره ساساني تا سده هاي نخستين اسلامي بپردازند و ضمن بررسي متون تاريخي و جغرافيايي متقدم، از پژوهش هاي جديد مانند آثار شلوم برژه، بوشارلا، شيپمان، كايم، گدار، هرمان، هوف، وندنبرگ درباره بناهايي نظير معبد نوبهار بلخ، آتشكده سرخ كوتل تخارستان، آتشكده مل حيرام تركمنستان، كاخ دامغان، آرامگاه ساماني و مزار عرب آتا در شهر تيم سمرقند كمال بهره را برده و مورد تجزيه و تحليل قرار خواهند داد.