اصول توسعه كالبدي حرم مطهر رضوي با تأكيد بر تحولات تاريخي قرن نهم هجري قمري

شهر مشهد، با شهادت امام رضا (ع) نضج يافته و سير تكوين خود را در طول زمان پيموده است. بررسي سير تكامل كالبدي مجموعه حرم، به عنوان نطفه اصلي پيدايش و گسترش شهر مشهد، نشان دهنده ابعاد و زمينه هاي مختلف هنري و فني به كار رفته در شاخص ترين مكان موجوديت يافته در اين سرزمين؛ مي باشد و تأثيرپذيري سير تحولات كالبدي آن، از شرايط و زمينه هاي تاريخي، اجتماعي و فرهنگي را نشان مي دهد. شناخت سير تكوين تاريخي اين مجموعه مذهبي و فرهنگي عظيم و يكپارچه، كه همچنان به عنوان مجموعه اي زنده و پويا، فرآيند توسعه و گسترش كالبدي خود را مي پيمايد، امري ضروري مي باشد چرا كه آشنايي با پيشينه معماري حرم و نحوه توسعه آن، مي تواند در حفاظت، مقاوم سازي و توسعه كنوني مورد استفاده قرار گيرد. با توجه به اهميت موضوع و عدم وجود مطالعات فراگير در اين زمينه، نگارنده با انجام پژوهشي بنيادين، كه به روش توصيفي تحليلي انجام يافته، به بررسي سير تحولات تاريخي و استخراج و تبيين تحولات ساختاري مجموعه حرم، با توجه به متون معتبر، پرداخته است. مقاله حاضر به ارائه نتايج تحقيق، در قرن نهم هجري، به مثابه آغاز دوران توسعه عظيم مجموعه، به عنوان نمونه اي موردي مي پردازد. بدين منظور با استناد به مطالعات كتابخانه اي و ميداني، در ابتدا به تغييرات و تحولات تاريخي صورت پذيرفته و زمينه ها و عوامل موثر در تكوين كالبدي مجموعه اشاره شده و بر اين اساس نحوه گسترش مجموعه به صورت تصويري بازنمايي شده است، سپس با تدقيق در نحوه گسترش مجموعه، اصول و مباني مورد توجه در توسعه، تدوين شده است.