بررسي تطبيقي عناصر سازمان فضايي شهر ايراني در دوره صفويه و قاجاريه

Comparative Analysis of the Emergence Forms of Spacial Organization of Iranian Cities in Safavieh Period or Qajar era

اشكال معماري و شهرسازي سنتي در شهرهاي ايران نشان از فرهنگ اصيل و ديرپاي اين سرزمين كهن به عنوان يكي از تمدن هاي شهري دارد اما در شهرسازي مدرن شهرهاي امروز، نقش و جايگاه اشكال (سازمان فضايي) سنتي شهرها مورد كم توجهي و يا حتي بي توجهي قرار گرفته است؛ كه در نتيجه ناديده انگاشته شدن گذشته كالبدي و ساختاري شهرها، منجر به عدم انسجام و از هم گسيختگي رشته هاي استوار ميان برخي از مظاهر زندگي مانند سيماي شهر و فرهنگ جامعه شده است. پژوهش حاضر سعي دارد با بهره گيري از روش تاريخي- تطبيقي (تكنيك جبر بولي) به شناخت عناصر شاخص سازمان فضايي شهر ايراني در دوره صفويه و قاجاريه و مطالعه تغييرات ايجاد شده در سازمان فضايي شهر ايراني بپردازد. با توجه به مطالعات و بررسي هاي صورت گرفته اين نتيجه حاصل شد كه سازمان فضايي شهر دوره صفويه و قاجاريه در تمامي ويژگي هاي مستخرج شده از ادبيات نظري كه ويژگي هاي اصلي سازمان فضايي شهر ايراني بعد اسلامي مي باشند؛ مشترك بوده؛ اما در برخي ويژگي ها داراي تفاوت هايي به دليل حضور مصاديق عيني عناصر سازمان فضايي متعدد و بيشتر شاخص مي باشند. به گونه اي كه دو دوره تاريخي مورد بحث در چهار ويژگي بنيادي نظامي، محله اي- سكونتي، اقتصادي (خدماتي) و كالبدي با يكديگر مشترك بوده اند. همچنين با ورود اسلام به ايران نيز مقدمه تغيير روابط ساختاري در شهر ايراني فراهم شد كه تغييرات بوجود آمده در سازمان فضايي شهرهاي ايراني به واسطه ورود عناصر مصلي، تكيه، حسينيه، زيارتگاه به عنوان ويژگي هاي مذهبي، عناصر آرامگاه و دارالفنون به عنوان ويژگي هاي اجتماعي- فرهنگي، عنصر تيمچه به عنوان ويژگي اقتصادي و در نهايت عناصر ستاد حكومتي، گمرك، سفارتخانه به عنوان ويژگي هاي سياسي شكل جديدي از روابط متقابل را در سازمان فضايي كلي شهرايراني باز تعريف كرده است.