نظرية اصالت ظاهر ارادة نماينده در حقوق ايران

Originality of Representative’s Apparent Will in Iranian Law

مطابق ماده 196 قانون مدني «كسي كه معامله مى كند آن معامله براى خود آن شخص محسوب است، مگر اينكه در موقع عقد خلاف آن را تصريح نمايد يا بعد خلاف آن ثابت شود.» حقوق‌دانان ايراني اين ماده را به دوگونه متفاوت تفسير كرده‌اند. گروهي اين ماده را ملائم با نظريه اراده ظاهري يافته و مدعي شده‌اند كه استثناء مذكور در اين ماده صرفاً بيان‌گر حكم رابطه حقوقي بين نماينده و منوبٌ‌عنه است، نه رابطه حقوقي بين نماينده و طرف قرارداد، و لذا رابطه حقوقي بين نماينده و منوبٌ‌عنه به ضرر طرف قرارداد ناآگاه به نمايندگي قابل استناد نيست و پيشينه بحث در فقه اماميه نيز مؤيد اين مدعا است، درحالي‌كه گروه ديگر عقيده دارند اين استثناء بيان‌گر حكم رابطه حقوقي بين نماينده و طرف قرارداد است و رابطه بين نماينده و منوبٌ‌عنه در مقابل وي نيز قابل استناد است، هرچند ناآگاه باشد. مبناي تفسير نخست نظريه اراده ظاهري يا اصالت ظاهر اراده است كه در لزوم حفظ نظم عمومي و استحكام معاملات ريشه دارد و مبناي تفسير دوم اصل حاكميت اراده و نظريه اراده باطني است. اين مقاله مي‌كوشد با تبيين دو تفسير مذكور و بررسي ادله و شواهد هريك در حقوق ايران با تأكيد بر فقه اماميه تفسير صحيح را از سقيم بازشناسد و بازشناساند. حاصل اين تلاش پذيرش ديدگاه دوم، البته با تقريري نوين، و ارائه راه‌كارهايي براي پيش‌گيري از تبعات منفي احتمالي اين ديدگاه است كه با مباني فقهي اين موضوع نيز سازگار به نظر مي‌رسد.

In accordance with Article 196 of the Iranian Civil Code, "Anyone contracts for himself, unless the contrary of this is stipulated in contract or to be proved in future". Iranian law scholars have interpreted this provision to two different species. Some know that as confirming the theory of the “apparent will” and claim that the exception set forth in this article only regulated the legal relationship between the representative and principal, not the legal relationship between the representative and contractor. Therefore, the legal relationship between the representative and the principal is not citable against the unaware person. History of Shiite jurisprudence confirms it, too. While others believe that the exception set forth in this article only regulated the legal relationship between the representative and the contractor and the relationship between the representative and the principal is citable against him as well, although he is unaware. The first interpretation is based on the theory of the apparent will that it is rooted in the need to public policy and the second interpretation is based on the freedom of contracts. This article seeks to examine both the interpretation and the reasons for them in Iran with emphasis on the proper interpretation of Shiite jurisprudence and recognize the best. At the end of this article the second view is accepted.