حق طبيعي يا حق پوزيتيويستي؛ بازتعريف مفهوم «حق» در حقوق اسلامي

Natural Right or Positivist Right: Redefining the Concept of "Right" in Islamic Law

هر يك از مكاتب حقوقي با توجه به مباني معرفتي خود به تعريف «حق» مي‌پردازد. در پوزيتيويسم حقوقي به دليل عدم امكان داوري ارزشي علم تجربي و ادعاي جدايي هست‌ها از بايدها، واژه «حق» از هرگونه هنجار و ارزش جدا شده و صرفاً سخن از «فرمان حاكم» به‌عنوان «حق» مي‌شود، حال‌آنكه در حقوق اسلامي، «حق» جداي از فرمان حاكم (قانون) و متفاوت از آن است و فرمان حاكم (قانون) بايد مبتني بر «حق» باشد؛ چراكه به دليل عدم انحصار مفهوم علم در علم تجربي، هنجار و ارزش، داراي ملاكي عيني بوده كه قابليت سنجش صدق و كذب آن‌ها را فراهم آورده و بدين ترتيب هنجار و ارزش زيرمجموعه علم قرار مي‌گيرد. گرچه بين مفهوم حق در حقوق اسلامي و برخي قرائت‌هاي مكتب «حقوق طبيعي» شباهت‌هايي وجود دارد و ممكن است در برخي قرائت‌ها به نتايجي بعضاً يكسان منتهي شوند، اما در برخي نتايج و همچنين نحوه تبيين و تشريح آن‌ها تفاوت وجود دارد. «حق» در انديشه اسلامي عبارت است از آن اعتباراتي كه با قوانين و غايات واقعي حاكم بر جهان هستي هماهنگ است. از طرف ديگر، آنچه كه كاملاً با قوانين و غايات واقعي حاكم بر نظام هستي و عالم واقع هماهنگ است «شرع» است. بنابراين مفهوم «حق» به لحاظ ثبوتي با قوانين و غايات واقعي حاكم بر نظام هستي و به لحاظ اثباتي با «شرع» پيوندي ناگسستني دارد.

Each of law schools is defining the "right" based on its epistemological foundations. In "legal positivism" the term of "right" is separate from any norms and values and only spoke the "ruler command" as the "right" because of the impossibility of an empirical science in value judgment and the claim of “the separation “is” from “ought to”. But in Islamic law the term "right" is apart from "ruler command" (law) and different and the "ruler command" (law) must be based on "right". Because norms and values has objective criterion, which provides the ability to measure their truth or falsity based on no monopoly of science in experimental science. and thus, the norms and values is going to a subset of science. Although there are some similarities between Islamic Law and Some branches of natural law regarding to the concept of "right" and may sometimes lead to the same conclusions in some branches, they are different in some results and modality of explanations and descriptions. The "right" in Islamic thought is "what is entirely consistent with real rules and objectives of universe". On the other hand, what is entirely consistent with real rules and objectives of universe, is "Sharia". Thus, the concept of "right" is inextricably linked with real rules and objectives of universe on the view of fixity and "Sharia" on the view of proof.