بررسي مباني فلسفي جايگاه «عقل» و «عرف متشرعه» در حقوق با تمركز بر آراء علامه طباطبايي و استاد مصباح يزدي

A Survey on the Philosophical Fundamentals of Wisdom and Muslim Juristic Conventions in Law concerning the Ideas of Allameh Tabatabaei and Allameh Mesbah Yazdi

انقلاب اسلامي ايران به‌ عنوان سرآغاز ورود دين در اداره جامعه در دوران معاصر، نياز شديدي به نظريه‌پردازي در مورد چگونگي استفاده از منابع مختلف ديني و بشري در علوم اجتماعي دارد. حكمت متعاليه ملاصدرا با جمع و مبرهن كردن منابع مختلف معرفت راه را براي استفاده از عقل و عرف هموار كرده است ولي دقت‌ها و تقريرهاي گوناگون انديشمندان صدرايي موجب تفاوت در ميزان استفاده از عقل و عرف مي‌شود. اين تحقيق نشان مي‌دهد كه نظر علامه طباطبايي در اعتباري دانستن گزاره‌هاي حقوقي و نظر استاد مصباح يزدي در حقيقي دانستن آن‌ها، تأثير روشني در ميزان استفاده از منابع مختلف حقوقي خواهد داشت، به نحوي كه اعتبارات مورد تأييد علامه، موجب رونق عرف و موضع استاد مصباح موجب كم‌رنگ شدن عرف و قوت برداشت‌هاي ثابت و عقلاني در حقوق خواهد شد. با اثبات امكان و مطلوبيت استفاده از عقل و عرف، مكتب حقوقي ما از مكاتب طبيعي و واقع‌گرايي فاصله گرفته و به مكتب اجتهادي نزديك مي‌شود.‌

Islamic Revolution of Iran as a prelude to the arrival of religion in the management realm of contemporary societies needs an immediate theorization in how to employ various religion and human resources in social sciences. Collecting and demystifying various sources of knowledge, Mulla Sadra's Transcendent Wisdom paved the way for the use of reason and convention, but scrutinizes and various claims of Sadrian philosophers led to differences in the employment of reason and convention. The results of this study showed that Allameh Tabatabaei's point of view in accepting legal propositions as conventional and Allameh Mesbah Yazdi's opinion about them as real ones have significant influences on using various legal resources. In this regard, Tabatabae's approvals accredited the conventions, but Mesbah Yazdi's idea led to fade them and increased intellectual and constant understandings in law. Considering the above, with approving feasibility and precision of using both reason and convention, Islamic law school took some distances from naturalist schools and realism and approached to a jurisprudential one.