واكاوي مفهوم مخاطره در قراردادها با تأكيد بر مفاهيم قمار و غرر

Explaining the concept of risk in Islamic legal system with emphasis on Gharar and gamble conecpts

مخاطره، مفهومي است مورد توجه نظام‌هاي مختلف اقتصادي و حقوقي كه هر يك در مواجهه با آن سياست‌گذاري ويژه‌اي انجام داده‌اند. قدر مسلم، عدم پذيرش برخي اقسام اعمال مخاطره‌آميز از سوي عموم اين نظام‌ها از جمله نظام اقتصادي و حقوقي اسلام است. با توجه به وجود كم و بيشِ مخاطره در عموم قراردادها، تبيين مفهوم و جايگاه اين عنصر، جهت تشخيص مخاطره مشروع از نامشروع، امري ضروري است. شيوه‌اي كه مي‌تواند اين تبيين را تسهيل نمايد، احصا و عنصرشناسي (شناخت اجزاي تشكيل‌دهنده) قراردادهاي ملازم با عنصر مخاطره و برقراري ارتباط ميان عناصر شناسايي‌شده و عنصر مخاطره بوده تا از اين طريق بتوان طبقه‌بندي دقيقي از اين قراردادها مبتني بر مخاطره ارائه كرد. نتيجه بررسي عنصرشناسانه اين مصاديق ـ قمار، گروبندي، غرر، عقود احتمالي و عقود شانسي ـ به‌دست آمدن تعريفي تشكيكي از مخاطره است كه بر اساس آن، پايين‌ترين سطح مخاطره در عقود و معاملات صحيح و بيشترين آن در قمار و گروبندي (قراردادهاي قماري) است و در اين بين نيز مخاطره‌ مؤجد غرر (قراردادهاي غرري) قرار داد. مصاديق ديگر نيز هر يك بر اساس ميزان مخاطره موجود در آن، در يكي از اين سطوح سه‌گانه قرار خواهند گرفت. بنابراين در نظام اقتصادي و حقوقي اسلام، در سه سطح با مخاطره مواجه هستيم كه هر سطحي قواعد خاص خود را داشته و مواجهه قانون‌گذار با آن متفاوت از ساير سطوح است. به‌طوري كه در مقابل حمايت حداكثري از قراردادهاي صحيح، در بالاترين سطح مخاطره، نه تنها حمايتي وجود ندارد بلكه برخي موارد (قمار) مورد جرم‌ انگاري نيز قرار گرفته است.

Risk is a concept considered in different legal and economic systems and each has ordained different policies about it. Obviously, some types of risky actions are not accepted by all these systems especially by Islamic ones. Due to the presence of risk more or less in most of the contracts, it is essential to explain the concept and position of this element to distinct between the legal and illegal ones. What can simplify this explanation is enumerating and studying the elements of contracts accompanying the risk element, finding the relationship between the identified elements and the risk element, in order to be able to provide an accurate categorization of these contracts based on this element. The result of elemental studying of these contracts which are gamble, betting, Gharar, probable and chance contracts, is a hierarchical definition of risk element. Based on this definition, the lowest level of risk is attributed to right contracts and highest level is defined in gamble and betting (gambling contracts). Between these two levels is the risk which creates Gharar. Other cases are placed in one of the triple levels based on the associated risk. Therefore, in Islamic legal and economic systems there are three different levels of risk and each level has its especial rules and consequent legislator exposure would be different. So that, In contrast to the maximum protection from right contracts, in highest level of risk not only there is no protection but also some cases (gamble) would be a criminal offense.