جايگاه قضاوت زنان در فقه شيعه و حقوق ايران

The Position of Women Judgeship in Shiite Jurisprudence and Iranian Legal System

در ادوار فقهي گوناگون براي شخصي كه قصد احراز منصب قضاوت دارد تقريباً شرايط مشتركي ذكر شده است، اما درباره شرط ذكورت نظرهاي متفاوتي بيان شده است. برخي از فقها ذكورت را از جمله شرايط لازم براي قاضي ذكر كرده اند. در اين مقاله به بررسي نظرهاي فقهاي اسلام از دوران غيبت صغري تا دوران معاصر و قضاوت زنان در حقوق ايران قبل و بعد از انقلاب پرداخته شده است. نتايج حاصل از مطالعات نشان مي دهد كه شرط ذكورت تا قبل از شيخ طوسي (از فقهاي دوره اول فقه اماميه) جزو شرايط قاضي نبوده و ايشان در خلاف، خود آغازكننده اين مناقشات بوده است. در دوره اول فقه هيچ شرطي از ذكورت نبوده است، اما در دوره دوم و سوم رفته رفته بر ميزان افرادي كه ذكورت را از جمله شرايط قاضي ذكر كرده اند افزوده مي شود و در دوره چهارم نظرهاي متفاوت تري از دوران قبل مي بينيم. از منظر حقوقي تا قبل از انقلاب شرط ذكورت براي قاضي ذكر نشده است، اما پس از انقلاب در سال 1361 اين شرط به شروط قاضي اضافه شد؛ در حالي كه از شرط اجتهاد عدول شد.

During various jurisprudentialeras,certain common qualities have been specified for the ones being appointed as judges; however,different theories have beenproposed concerning the particular prerequisite of masculinity. Some jurists have considered masculinity to be one of the required prerequisites for judges. This article focuses on ideas of Islamicjurists, from Minor Occultation age to contemporary era, and the issue of women judgeship before and after the Islamic Revolution. The results of this study illustrate that the masculinity condition was not among judgeship prerequisites prior to the time of Sheikh Tusi (one of jurists of early Imamiyeh jurisprudence) and it was Sheikh Tusi himself who started these controversial debates. In other words, there was no condition of masculinity during the first era of jurisprudence, yet it was during the second and third eras when the number of masculinity proponents increased, in a way that even in the fourth era we can observe quitedifferent views in this regard in comparison to other eras. From legal point of view, there was no masculine condition for judgeship prior to the Islamic Revolution, but it was in 1361 when this condition was appended to the qualifications of judges; nevertheless, while ijtehad (superior canonical scholarship) condition was neglected