بررسي تطبيقي كاركرد شطرنج در شعر شاعران دوره عباسي و شاعران فارسي مكتب عراقي و آذربايجاني

Comparative The function of chess in the poetry of the Abbasid poets and Persian poets of the Iraqi and Azerbaijani schools

بازي شطرنج از موتيف هاي پركاربرد و مورد توجه شاعران بوده است. اين بازي به طرق مختلف در ادبيات عربي و فارسي تجلي يافته؛ تا جايي كه به خاطر كاركردهاي گوناگونش، مي توان از آن به عنوان يك موتيف و كهن الگوي مضمون آفرين در اين دو ادبيات ياد كرد. اين تحقيق با روش توصيفي- تحليلي و با تكيه بر مكتب آمريكايي ادبيات تطبيقي، به بررسي مقايسه اي كاربرد شطرنج در شعر شاعران تازي و پارسي مي پردازد. برخي از نتايج بدست آمده نشان مي دهد كه نماد شطرنج دلالت هاي متفاوت؛ اما مشتركي در اشعار عربي و فارسي دارد. اين كاركردها عبارتند از: بيان پيچيدگي ها و تحولات دنيوي، سرنوشت و تقدير، سرگرمي و بي توجهي به مشكلات و مسائل دشوار جامعه، كاركرد حماسي يا كاربرد آن براي توصيف و تجسم صحنه ي جنگ وكارزار. همچنين براي نشان دادن برخورداري از هوش، ذكاوت و تدبير در زندگي به كار مي رود. كاركرد جامعه شناختي وروانكاوي نيز از ديگر اهداف به كارگيري اين بازي مي باشد. در مجموع مي توان گفت شطرنج، قبل ازسقوط بغداد (656ه) بيشتر نماد ذكاوت بوده و كاركرد حماسي داشته است، اما بعد از حمله ي ويرانگر مغول، در شعر شاعران مكتب عراقي و دوره ي انحطاط، جنبه هاي جامعه شناختي آن برجسته تر شده و بر متزلزل بودن جايگاه اجتماعي افراد دلالت مي كند

Abstract One of the topics that have been very much considered by the poets، it's a chess game. This game is from the themes seen in Arabic poetry، especially poetry of the Abbasid poets and Persian poets of the Iraqi and Azerbaijani style. Due to the prevalence of chess in various literary periods and the king's interest in it، the poets have been able to reveal their thoughts and emotions and the theme of their minds through the symbolic use of chess and vertebras. The purpose of this study is to compare the poetry of the Arab poets of the Abbasid period and the poets of the Iraqi and Azerbaijani style of Persian literature. The research method is descriptive-analytical in order to find out the chess phenomena in the poems of these two periods. The results of this research show that the symbol of chess has different meanings in Arabic and Persian poems. It can be said that the common themes of chess in the poems of the Arab poets of the Abbasid period and the style of Iraqi and Azerbaijani is that Iranian and Arab poets in some of their poems have likened the chessboard to worldly life due to the instability of its vertebrate on the chess board. and they consider chess as a tool for entertainment and a tool for polishing and defining mind or intellect. They also explain the scene of war and destiny and having a wisdom in life by interpreting the game.