ارتباط متقابل فرم و محتوا در سبك‌شناسي جديد و بلاغت سنتي قرآن: بررسي آسيب‌شناسانۀ چند جستار نمونه

The Unity of Form and Content in Modern Stylistics and Traditional Rhetoric of the Holy Qur'an

رابطۀ متقابل فرم و محتوا يكي از اصول اوليه هم در سبك‌شناسي مدرن غربي و هم در بلاغت سنتي اسلامي، به‌ويژه در نظريۀ نظم عبدالقاهر جرجاني، است. طبق اين اصل، فرم و محتواي متن نه دو عنصر مجزا بلكه دو جنبه از پديده‌اي واحدند، كه همان «متن» باشد. صناعت‌ها و شگردهاي زباني-ادبي را نبايد صرفاً به «آرايه»هاي متن فروكاست، زيرا آن‌ها بخش مهمي از فراگرد معناپردازي متن‌اند و، از آن‌جا كه از منظر زبان‌شناسي هيچ دو فرمي هم‌معنا و هم‌تأثير نيستند، كوچك‌ترين تغيير در فرم متن موجب تغيير در محتواي آن خواهد شد. در اين جستار، ابتدا ايدۀ يگانگي فرم و محتوا از سه ديدگاه تحليل و تشريح مي‌شود: ديدگاه فلسفي، ديدگاه نقادانه و زبان‌شناسانه، و ديدگاه بلاغي. سپس، با تأكيد بر ضرورت نگاه آسيب‌شناسانه به پژوهش‌هاي صورت‌گرفته در حوزۀ بلاغت و سبك‌شناسي قرآن، براي نمونه، سه مقالۀ علمي-پژوهشيِ مرتبط با ايدۀ وحدت فرم و محتوا در قرآن بررسي و ارزيابي مي‌شوند تا مشخص شود چقدر با پژوهش اصولي و صحيح و مفيد در اين زمينه فاصله داريم.

The inter-relatedness of form and content is a basic principle in both modern Western stylistics and traditional Islamic rhetoric، particularly in Abdolghaher Jorjani's theory of construction. According to this principle، form and content are not two separate elements but two aspects of the same phenomenon، namely “text.ˮ Thus، literary figures and techniques should not be reduced to a mere decoration of the text، for they constitute an important part of the process of signification. Since from a linguistic viewpoint no two forms are synonymous or produce the same effect، even a minor change in the form results in a change in the content. The present essay first offers an analysis of the theory of form-content unity from three perspectives، i.e.، philosophical، linguistic and literary-critical، and rhetorical. Then، highlighting the necessity of a pathological approach to current research in Qur'anic rhetoric and stylistics، three sample Persian essays are analyzed and evaluated to show that substantive research in this area of study seems a long way ahead.