خطبۀ البيان و شطحيات عارفان

"Khutbah al-Bayān" and the Ecstatic Utterances of the Sufis (shaths)

«خطبه البيان» نام يكي از خطبه هاي منسوب به مولا علي (ع) است كه درباره صحت انتساب آن به امام در طول تاريخ ديدگاه هاي مختلفي وجود داشته است. در اين خطبه كلمات آغاز مي شود و به شرح حال ايشان به «انا» مسجعي بر زبان حضرت جاري شده كه با ضمير عنوان ولي و انسان كامل در حالت فناي في الله اشاره دارد . از اين رو، اين خطبه به شطحيات اهل تصوف شباهت دارد و همواره از يك سو مورد توجه صوفيان و فرقه هاي شيعه و باطنيه، و از سوي ديگر، مورد مخالفت مخالفان تصوف بوده است، كه صحت انتساب آن را رد كرده اند. در اين مقاله ابتدا كتاب شناسي خطبه با تقسيم بندي نوع شناسانه آن معرفي مي شود و سپس نسخه شناسي شروح آن از نظر مي گذرد. پس از آن، تحليل تاريخي و نسبت آن با شطحيان اهل تصوف مورد كنكاش قرار مي گيرد. براي تحقق اين امر، معاني مختلف شطح از م نظر تصوف، و پيشينه شطح گويي در اسلام بررسي شده و ديدگاه روزبهان بقلي و برخي از شارحان اين خطبه، نظير ميرشريف نقطوي، دهدارشيرازي، عبدالصمد همداني، راز ذهبي، ميرزاي قمي و ... نيز آمده است. در پايان با استناد به نظرات افراد ياد شده خبطه البيان به مثابه شطح شمرده مي شود.

"Khutbah al-Bayān" is a sermon ascribed to Imam Alī which consists of a group of rhythmical sentences which begin with the pronoun "I". It describes Imam Alī as a Perfect Man, who is ready to annihilate in God(fanā’). Since "Khutbah al-Bayān" is similar to the Sufis' ecstatic utterances (shaths), it has been welcomed by the followers of the esoteric sects of Islam, some groups of Shi‘ites and Sufis. On the other hand, there are some other Muslims, specially the opponents of the Sufis, who do not recognize in the originality and authority of this sermon. Therefore, there have been diverse viewpoints about "Khutbahal-Bayān" in the Muslim world. This essay begins with a bibliographical account of the "Khutbahal-Bayān" in accordance with typological divisions; it then, surveys the different versions of the sermon and finally deals with the history of the "Khutbah" and its relation with the shaths. In doing so, this essay tries to explain the multiple meanings of the shaths and observe the background of this concept in Sufism. Therefore, the viewpoints of Rūzbihān Baqlī other of the exegetes of the "Khutbah" such as Mīrsharīf Nuqtawī, Dihdār Shīrāzī, ‘Abd al-Samad Hamadānī, RāzDhahabī and Mīrzā Qumī are mentioned. Finally, this essay comes to this conclusion that "Khutbah al-Bayān" could be treated as a shath.