كليدواژه :
گنوس , ثنويت , معرفت , هبوط , رستگاري
چكيده فارسي :
گنوس واژه اي است يوناني به معني دانش و معرفت و گنوستيسيزم به معني مذهب گنوسي، نامي است براي برخي مكاتب ديني و آئيني، كه نجات انسان را در گرو دستيابي به نوعي معرفت پوشيده و سري مي دانستند كه تنها در اختيار برگزيدگان قرار داشت. اين مكاتب از حوالي دو قرن پيش از ميلاد تا قرن دوم ميلادي در منطقۀ شامات، به ويژه اسكندريه در مصر، فعال بودند و آموزه هايشان به شدت بر الهيات يهودي، مسيحي تأثير نهاد و توانست، در حدود هزار سال بعد،
عرفان اسلامي را نيز تحت تأثير قرار دهد.
برجسته ترين ويژگي نظري مكاتب گنوسي، اعتقاد به نوعي ثنويت بود كه سر تا سر هستي از قلمرو الوهيت تا وجود انسان و اركان جهان را در بر مي گرفت. از اين رو عقيده به دو خدا و تقابل ميان روح و جسم انسان كه معمولاً با تشبيهات نور و ظلمت، خير و شر و روح و ماده تبيين مي شد، اساس آموز ه هاي خداشناسي، انسا ن شناسي و جهان شناسي گنوسي را پايه گذاري نموده است. به رغم مطالعات گسترده دربارۀ تعيين خاستگاه مكاتب و عقايد گنوسي، اين موضوع
همچنان مبهم و مورد اختلاف محققان است. علت اين امر حضور عقايد و فرهنگ هاي مختلف مانند اديان شرقي-رمزي يوناني، آرامي، مصري، ايراني و يهودي در آموزه ها ي گنوسي است. اما بسياري از محققان آموزه هاي ثنوي-اشراقي گنوسي را حاصل تاثيرپذيري اين مكاتب از اديان ايراني دانسته اند، كه قابل تامل است. هدف از اين نوشتار بررسي نظريات مختلف دربارۀ تعيين ريشه و خاستگاه مذهب گنوسي و اساس آموزه هاي نظري آن در باب خدا، انسان و جهان است.
چكيده لاتين :
Gnosis (γνῶσις) is a Greek word which literally means 'knowledge', but technically and specifically refers to 'spiritual or esoteric knowledge of, or insight into the Divine'. Gnosticism is a common title assigned to a variety of Gnostic sects that flourished during the 2nd century AD, especially in Egypt and Alexandria, and lasted for several centuries thereafter. Gnosticism had major impact on the formation of mystical, cosmological and theological doctrines of Judaeo-Christian tradition and later, as some scholars believe, on the Islamic mysticism. The most prominent characteristic of the most Gnostic sects was the firm belief in an essential duality throughout the multiple states of being and universal existence, both macrocosmic and microcosmic. Various speculations made on the specific dualities, such as light and darkness, spirit and matter, good and evil etc., which are found in the majority of the Gnostic onto-cosmological doctrines, were in fact established on the basis of the above mentioned essential duality. Regarding the fact that different religious and esoteric trends in Greek, Persian, Aramaic, Egyptian and Jewish traditions could be traced back to the doctrines of various Gnostic sects, it would not be surprising that there are various perspectives on the origin(s) and nature(s) of Gnostic sects and that the issue has always been a matter of controversy among the scholars. However, many scholars believe that the Persian influences on the dualistic feature of Gnosticism is clearly evident. The present study tries to at investigate these variety of perspectives and surveys Gnostic doctrines on the Divine, man and the Universe.
