تحليل مفاهيم و كاركرد ارتباطات غيركلامي در شاهنامه

An Analysis of the Function of Non-verbal Communications in Shahnameh

ارتباطات غيركلامي را مي توان جز نشانه هاي تصويري به‌شمار آورد كه امروزه براي روان‌شناسان و جامعه شناسان، به‌دليل اهميت آنها در انتقال معنا و تنظيم روابط بينافردي، جايگاهي ويژه دارد. يكي از مهم ترين زيرشاخه هاي اين مبحث «زبان بدن» ناميده مي شود كه درميان همه جوامع بشري از ديرباز تاكنون وجود داشته است. اين نشانه هاي غيركلامي ـ‌كه برخي قدمتي چندهزارساله دارندـ در فرهنگ ها و سنن اجتماعي اقوام گوناگون، با وجوه مشترك و گاه اختلافي، كاربرد و كاركرد فرهنگي و بلاغي دارند. روشن است هرچه بستر ادبي چنين بازنگري و رويكردي كهن-تر و البته جامع تر باشد، ارزش تحليل هاي آن در بازشناسي فرهنگي و اجتماعي و حتي زيبايي شناسي متون بيشتر است. بي گمان، شاهنامه فردوسي ‌ـ‌كه نماينده فرهنگ و تفكر ايراني در عصر پيشاتاريخي تا ادوار تاريخي مقارن با ظهور اسلام است‌ـ مي تواند بهترين ظرف بازنمايي كنش هاي ارتباطي برون‌زباني در تاريخ فرهنگي كهن ايران باشد. چنان كه به‌سبب ماهيت پيش نموني شخصيت هاي شاهنامه، بسياري از نشانه هاي غيركلامي آنها را نيز مي توان كهن الگوي بسياري از كنش هاي رفتاري يا زبان بدن ايراني در ساحت و هنگامه زندگي حماسي، يعني شكل گيري هويت ملي و اجتماعي ايرانيان، محسوب كرد. در اين جستار با واكاوي مفاهيم «زبان بدن» در كنش‌هاي غيرزباني شخصيت هاي برجسته شاهنامه تلاش شده است اين مفاهيم پوشيده و پيچيده فرهنگي رمزگشايي شود. از نتايج تحقيق برمي آيد كه بازنمايي زبان بدن شخصيت هاي شاهنامه نه از روي اتفاق كه كاملاً آگاهانه به‌قصد جلب ‌توجه مخاطب و بازانديشي او در الگوهاي رفتار فردي و اجتماعي اقوام ايراني و غيرايراني به‌قصد بازشناسي هويت فرهنگي ايرانيان، بيشتر از رهگذر كنايه سازي و نمادپردازي صورت گرفته است.

Non-verbal communications could be a part of visual signs that, because of their importance in interpersonal relationships and transition of meaning, are highly regarded by psychologists and sociologists. One of the major subdivisions of this topic is called "Body Language" that has existed in all human societies since ancient times. These non-verbal signs, some thousands of years old, have cultural and rhetorical functions, with common and sometimes conflicting aspects, in the cultures and social traditions of different tribes. The more ancient and comprehensive the literary context of a piece of research is, the more valuable that analysis in explaining the cultural, social, and even aesthetic aspects of texts will be. Shahnameh of Ferdowsi, as a representative of Iranian culture and thought in prehistoric age up until the Islamic era, can be the best representation of metalingual communicative performance in Iranian cultural history. Due to the prototypic nature of characters in Shahnameh, many of their non-verbal signs can also be considered the archetypal source of the behavioral interactions or body language of the Iranian people when in the context of epic their national and social identities as Iranians are formed. In this article, attempts has been made to decode these obscure and complex cultural concepts by exploring the "body language" in non-linguistic acts of main characters in Shahnameh. The results of this research demonstrate that the body language of characters in Shahnameh is not accidental but totally conscious. Indeed, the purpose has been to draw the attention of the readers to rethink the patterns of individual and social behavior of Iranian and non-Iranian ethnicities so to recognize the cultural identity mainly through irony and symbolism.