بررسي زمينه‌هاي جبرباوري و اختيارگرايي در مثل‌هاي فارسي

A study of Determinism and Free-will in Persian Proverbs

ضرب‌المثل‌ها، به‌منزله نوعي ادب محاوره‌اي، همواره از آبشخورهاي دين، فرهنگ، آداب‌ورسوم و باورهاي فلسفي و كلامي جامعه مايه مي‌گيرند و باورهاي عوام را نيز آينگي مي‌كنند. تكرار و بسامد ضرب‌المثلي با انديشه خاص باعث مي‌شود كه آن نوع انديشه به الگوي رفتاري تبديل شود و كنش‌ها و رفتارهاي مردم جامعه را تحت تاثير قرار دهد. در جامعه ايراني، همواره دو جريان كلامي اختيارگرايي معتزله و جبرباوري اشاعره حاكم بوده است، اما ازآنجاكه همواره حكومت‌ها جريان جبرباور اشاعره را به‌شيوه‌هاي مختلف تقويت كرده‌اند، اين باورها در ذهن و زبان عامه مردم و به‌تبع آن امثال فارسي راه يافته‌اند، تاجايي‌كه بيشتر امثال فارسي با ذهنيتي جبرگرا ساخته شده‌اند. همين جبرگرايي در ايران باستان در انديشه زرواني باعنوان "بخت" مطرح است كه حجم گسترده‌اي از امثال را شامل مي‌شود. باورهايي مثل اعتقاد به جبر محض، اعتقاد به قضا و قدر و اراده حتمي خداوند و عدم استقلال انسان در سرنوشت خود، كژفهمي مسايلي مثل توكل و تفويض، رضا و تسليم دربرابر قضاي حتمي و توفيق و خذلان، در طي اعصار عواقب ناگواري براي فرهنگ ايراني به‌همراه داشته است. كليدواژه‌ه

Proverbs as a part of colloquial literature are always nourished by religion, culture, traditions, and philosophical beliefs of a community, and thus they mirror the common beliefs of a people. The frequent repletion of a proverb pregnant with a specific thought makes that type of thought a behavioral pattern and affects the actions and behaviors of the people of a society. In the Iranian society, always two trends in theological rhetoric were dominant; i.e. the Muʹtazilaʹs espousal of free-will and the Ashʹariʹs advocacy of determinism. However, because governments continually and in different ways have reinforced the Ashʹari’s determinism, these beliefs have penetrated into the mindset and language of the people. This mentality is so widespread that most Persian proverbs reverberate with this deterministic overtone. A similar determinism in ancient Iran is traceable in the creed of Zorvani who knows this through the concept of "bhakht" which is reflected, for example, in belief in absolute determinism, belief in Godʹs judgment, the will of God and the lack of independence to control one’s own destiny. It also led them to misconstrue issues such as trust in God, delegation of authority, and submission to the will of God: misunderstandings that have had damaging consequences for the Iranian culture throughout ages.