بازخواني مفهوم «قرض» در قرآن كريم؛ با تكيه بر انسان‌شناسي اقتصادي

A Rereading of "Qarḍ" in the Holy Quran Based Upon Economic Anthropology

«قرض» مفهومي اقتصادي است كه بارها در قرآن كريم از آن ياد شده و به صورت ويژه مورد سفارش قرار گرفته است. بر همين اساس در طول تاريخ جهان اسلام، مفسران قرآن كريم و نيز فقيهانِ مسلمان بحثهاي فراواني پيرامون اين مفهوم كليدي مطرح نمودهاند. با اين حال، اين عالمان تلاش چنداني جهت ارائه تصويري واضح از قرض در عصر نزول با تكيه بر شواهد تاريخي نكردهاند. از همين روي، اين نوشتار ميكوشد براي تبيين دقيقتر اين مفهوم و چرايي اهميت آن، از دستاوردهاي علم انسانشناسي اقتصادي در حوزه «دهش» (مبادله هديه اي) استفاده كند. بر اين اساس، «قرض» مبادله اي هديه اي است كه مبتني‌بر مراحل سه گانه ي «دادن اموال»، «دريافت كردن آنها» و سپس «جبران نمودن»، در پي ايجاد يا تثبيت روابط اجتماعي بين مُقرض (قرض‌دهنده) و مُقترض (قرض‌گيرنده) است. قرآن كريم با داشتن نگاه ابزاري به اموال و داراييهاي جابجاشده در «قرض» كه باعث ايجاد وضعيت دو سويه ي رفت و برگشتي بين مقرض و مقترض ميشود، خواهان گسترش همكاريهاي جمعي و تقويت همبستگي هاي بينافردي در جامعه اسلامي است.

"Qarḍ" is an economic concept which is mentioned several times in the Holy Quran, and is recommended by God. Accordingly, this key concept has attracted the attentions of exegetes and Muslim jurisprudents throughout the history of Islam. However, there is a need to new researches to comprehend the concept of "Qarḍ" according to the age of Quran's revelation. Illustrating the importance of this concept of the Holy Quran, this essay for the first time rereads the concept of "Qarḍ" as a gift exchange based upon economic anthropology. According to this study, "Qarḍ" , a kind of economic exchange with triple stages in its process, giving, receiving, and reciprocating, establishes or strengthens the social relationships between lender (Mugriḍ) and borrower (Mugtariḍ). This study shows that the Holy Quran, having an instrumental attitude towards properties that make mutual relationships between lender and borrower, makes an attempt to improve social solidarity and strengthen interpersonal cooperation in Muslim countries.