كاركردهاي متمايز قافيه و رديف دوبيتي‌ هاي عامه در لفظ و معنا

بررسي جنبه هاي ساختاري و عناصر شاعرانه در دوبيتي ها ، به دليل جايگاه آن در اتصال شعر رسمي و عامه، مي تواند برخي از ويژگي هاي متمايز اين دو حوزه را تبيين كند. باتوجه به اهميت نقش قافيه و رديف در اين قالب، در اين مقاله به روش تحليلي- مقايسه اي، ضمن بررسي بيش از 3،000 دوبيتي عامه، زوايايي چون شباهت ها و تفاوت هاي لفظي و معنايي و تسامح هاي مرسوم در موسيقي كناري آن ها، متناسب با تفاوت اقليم، تحليل و با ادب رسمي مقايسه شده است. خلاف جلوه هاي جغرافيايي، روستايي، فردي و طبيعي، مباحث ايدئولوژيك، فلسفي، اجتماعي و شهري در موسيقي كناري دوبيتي هاي عامه نمود ندارد. از جنبه هاي تمايز كله فريادهاي خراسان، نگاه نسبتاً زميني به معشوق و اشاره مستقيم به نام زنان در جايگاه رديف است. همچنين در شروه ها، اصرار بر برخي التزام هاي آوايي و همچنين استفاده از تلميح و جناس (به ويژه جناس مركب) بسامد بسياري دارد. از تسامح هاي لفظي مرسوم در قافيه گزيني، شگردهايي همچون استفاده از رديف به جاي قافيه، رعايت نكردن حرف قبل از روي، تكيه بر حرف يكسان قبل از روي، استفاده از ضماير، شناسه ها به جاي قافيه و حذف صامت مياني، ويژه شعر عامه است و در دوبيتي هاي رسمي كمتر از آن ها استفاده شده است.