بررسي توان رسوب‌زايي لندفرم‌ها براساس تغيير در كاربري اراضي (مطالعه موردي: دامغان)

Study of landforms sedimentation based on changes in land use (Case Study: Damghan)

وجود ارگ دامغان در غرب پلاياي دامغان، بيانگر فعاليت زياد باد در اين منطقه بياباني است. با توجه به پيشرفت تكنولوژي و افزايش جمعيت طي چند دهه اخير، بخش‌هاي زيادي از كاربري‌هاي گذشته اراضي تغيير كرده است. اين تغييرات مي‌تواند بر توان رسوب‌زايي اراضي اثر گذاشته و موجب تشديد فرسايش بادي شود. در اين پژوهش، ابتدا نقشه‌هاي كاربري اراضي سال‌هاي 1353 و 1382 تهيه شد. نتايج حاصل از مقايسه اين نقشه‌ها نشان مي‌دهد كه سطح قابل ملاحظه‌اي از اراضي مرتعي به اراضي كشاورزي تبديل شده‌‌اند. همچنين بخشي از اراضي كشاورزي، به اراضي مسكوني و صنعتي تبديل شده و سطح كوچكي از اراضي كشاورزي نيز به اراضي مخروبه تبديل شده‌اند. سپس از خاك يا رسوب سطحي منطقه، در سه تيمار اراضي كشاورزي قديمي (كه كاربري خود را حفظ كرده‌‌اند)، زمين‌هاي كشاورزي جديد (كه سابقاً مرتع بوده‌اند) و مراتع (با پنج تكرار) نمونه‌برداري شد. دانه‌بندي ذرات خاك با الك‌هاي 2000-1180-600-250-150-75 و كمتر از75 ميكرون براساس وزن و درصد فراواني هر كلاس اندازه ذرات بررسي، و شاخص‌هاي ميانگين قطر ذرات، چولگي، جورشدگي و كشيدگي با استفاده از نرم‌افزار GRADISTATE ارزيابي و توان رسوب‌زايي اراضي براساس فراواني ذرات با قطر كمتر از 2000 ميكرون (ذرات حساس و مستعد فرسايش) مشخص شد. نتايج حاصل به‌صورت هفت نقشه ارايه شده كه توان رسوب‌زايي منطقه را در هر كلاس اندازه ذرات بيان مي‌كند. نقشه مربوط به پراكنش ذرات داراي قطر بيشتر از 2000 ميكرون، نشان‌دهنده پراكنش ذرات پايدار در برابر فرسايش بادي است. بقيه نقشه‌ها نشان‌دهنده ذرات ناپايدار در برابر فرسايش بادي هستند و از مقايسه نقشه كاربري اراضي با نقشه‌هاي مربوط به پراكنش ذرات مشخص شد كه بيشترين پراكنش ذرات ناپايدار در اراضي مرتعي و كمترين پراكنش در اراضي كشاورزي بوده و اراضي مرتعي، توان رسوب‌زايي بالاتري نسبت به دو تيمار ديگر دارند.

The presence of Damghan Erg in West of Damghan Playa indicates high wind activity in this desert region. Due to technological advances and population growth in recent decades, large parts of past land uses have changed. These changes can exacerbate wind erosion and affect lands sedimentation. In this study, first, the land use maps of years 1974 and 2003 were prepared. The comparison of these maps shows that a significant area of rangelands have been converted to agricultural lands. Also, part of the agricultural lands has been converted to residential and industrial lands and a small area of ??agricultural lands has been dilapidated. The soil or surface sediment were sampled in three treatment as old agricultural lands (that they have preserved their use), new agricultural lands (that they were formerly rangelands) and ranelands (with five replications). Soil particles grading have been studied by sieves of 2000,1180,600,250,150,75 and less than 75 micron based on the weight and frequency percent of each particle size class and indicators of particle (diameter mean, skewness, sorting and elongation) were specified using software GRADISTATE. At last, land sedimentation assessment was identified based on the abundance of particles with a diameter less than 2000 micron (susceptible to erosion). The results have been prepared as 7 maps that they express region sedimentation in each particle size class. Particles dispersion map with diameter larger than 2000 micron indicates stable particle dispersion against wind erosion and other maps show unstable particles dispersion. Comparing the land use map with particles dispersion maps show that the most unstable particles dispersion is in rangelands, the least dispersion of them is in agricultural land and rangelands have more sedimentation than the other treatments.