سياست مذهبي فتحعلي شاه قاجار در قبال اهل تسنن در ايران

Fathali Shah Qajar's religious policy towards the Sunnis in Iran

منابع تاريخ قاجاريه تصويري متشرع از فتحعلي شاه، دومين پادشاه قاجار ترسيم نموده اند. حكومت وي بر بزرگترين مملكت شيعي جهان از يك سو و همجواري ايران با همسايگان پيرو مذهب سنت از سوي ديگر، شناخت سياست مذهبي وي در قبال اهل تسنن را حائز اهميت بسيار مي‌سازد كه هدف تحقيق پيش رو مي‌باشد. بررسي منابع تاريخي نشان مي‌دهد سياست راهبردي سلاطين قاجاريه من جمله فتحعلي شاه در قبال اهل تسنن، سياستي بر مبناي تقابل حداقلي، مداراي مذهبي و تلاش براي تحقق وحدت اسلامي بوده است كه مي‌توان آنرا «سياست تعاملي» ناميد. مصاديقي چون آزادي مذهبي، امنيت اجتماعي، عدم وجود روايات دال بر درگيري نظامي حكومت با اهل تسنن، تلاش براي متمايل نمودن سني مذهبان مناطق مرزي به حكومت مركزي، نفوذ برخي علماي صوفي سني در دربار و مراوده اهل سنت با درباريان و علماي شيعه مويد اين معناست. تاثيرپذيري احتمالي از روايات وارده از معصومين(ع) دال بر لزوم تعامل و تعايش شيعيان با عامه مسلمين، عدم احساس خطر سياسي يا مذهبي از جانب اهل سنت، از ميان رفتن تدريجي روحيه افراطي ضد تسنن در ميان شيعيان، حاكم شدن ديدگاه مجتهدين و برچيده شدن تدريجي مشرب اخباري در ميان علماء شيعه، جدي شدن خطر استعمار غرب و ضرورت اتحاد اسلامي و جلوگيري از متمايل شدن سنيان ساكن مناطق مرزي به مهاجرت يا پيوستن به همسايگان سني مذهب رقيب دولت قاجاريه از مهم‌ترين علل اتخاذ چنين سياستي بوده است. روش تحقيق در اين پژوهش، توصيفي- تحليلي و روش گردآوري اطلاعات، كتابخانه‌اي است.

The historical sources of Qajar era have made a devout image of Fathali Shah، the second Qajarid monarch. His rule over the world's largest Shia country on one hand and Iran's being neighbored by Sunni States on the other hand makes his religious policy towards the Sunnis of great importance which is the goal of this research. Historical sources show that the strategic policy of the Qajar kings including Fathali Shah towards the Sunnis is based on minimal confrontation، religious tolerance and attempting to realize Islamic unity which can be called "an interactive policy". Examples such as religious freedom، social security، the absence of narratives about military conflict with the Sunnis، trying to incline the Sunnis of marginal regions to the central government، the penetration of Sunni Sufi scholars into the royal court and the relations of the Sunnis with Shia statesmen and scholars support this idea. Possible influence of the Infallible Imams’ narrations urging the Shiites to coexist with the non-Shiites، absence of political or religious challenges from the Sunnis، the subsidence of radical anti-Sunnism among the Shiites، the prevail of the school of Mujtahidin and the gradual disappearance of Akhbari school among Shia scholars، the threat of Western colonialism and the necessity of Islamic alliance and preventing the Sunnis of marginal regions from immigrating or joining the rival Sunni neighbors of the Qajar government are the most important reasons of adopting such a policy. The research method is descriptive-analytical and the data gathering method is a desk study.