نقش كتيبه‌نگاري بناها در ترويج انديشه‌هاي مذهبي و مشروعيت حاكمان صفوي (مطالعه موردي بناهاي اصفهان، اردبيل و مشهد)

هدف از اين مقاله، تبيين كاركرد كتيبه­ هاي معماري، در بيان اصول تشيع و تأثير آن‌ها بر مسأله مشروعيت حاكمان صفوي است. پرسش اين است كه شاهان صفوي چگونه از كتيبه‌ها به منظور بيان انديشه‌ها و دست‌يابي به اهداف سياسي و مذهبي خود بهره برده‌اند؟ روش گردآوري داده‌ها، اسنادي و روش پژوهش توصيفي ـ تحليلي است. بناهاي صفوي در اصفهان، اردبيل و مشهد، جامعه آماري پژوهش را تشكيل مي‌دهند. اصفهان به عنوان پايتخت اصلي و اردبيل و مشهد به عنوان مراكز ديني و معنوي و خطوط مقدم صفويان در مقابله با عثماني‌ها و ازبك‌هاي سني‌مذهب گزينش شده‌اند. نتايج پژوهش، نشان مي‌دهد تمايلات و انديشه‌هاي سياسي ـ مذهبي حاكمان صفوي، در قالب كتيبه‌هايي با موضوع نام‌هاي خداوند و پيامبرˆ، نام ائمه‰، احاديثي مانند حديث نوح، اذكار و ادعيه به ويژه صلوات كبيره و شهادتين شيعي، آيه اولي‌الامر، آيه تطهير، آية‌الكرسي، عباراتي براي توصيف ولايت‌مداري حاكمان، عبارت «مروج مذهب ائمه اثنا‌عشر» براي توصيف شاه‌عباس اول و القاب «الموسوي» و «الحسيني» در انتهاي نام حاكمان، نمود يافته ‌است. بهره‌گيري از اين موضوعات در كتيبه‌ها، موجب القاي اين انديشه‌ها بود‌ كه «حاكمان صفوي، مروّجان واقعي دين هستند، به واسطة ارتباط با خاندان امامت از مشروعيت زيادي برخوردارند و دولت صفوي، دولت موعود قبل از ظهور امام زمان† است كه وظيفه‌اش فراهم ‌آوردن مقدمات ظهور است.