سازوكارهاي تأثيرگذاري دين در فرآيند سياست‌گذاري فرهنگي (با تأكيد بر مرحلة تدوين)

The Role of Religion in Cultural Policy Process

بحث جايگاه دين و چگونگي تأثيرگذاري آن بر سياست‌گذاري فرهنگي، يكي از موضوعات مطرح در حوزة سياست‌گذاري فرهنگي محسوب مي‌شود. نظريات مختلفي نيز در اين خصوص ارائه شده است كه در طيفي از نظريات حداقلي تا حداكثري قرار مي‌گيرد. از سوي ديگر ‌خط‌مشي‌گذاري فرهنگي در جامعة اسلامي از الگوي خاصي تبعيت مي‌كند. آنچه اين الگو را از الگوهاي مشابه متمايز‌ مي‌كند، اين پيش‌فرض است كه دين نقش بسزايي در شكل گيري فرهنگ يك جامعه دارد و اين نقش، فراتر از صِرف تعيين خطوط قرمز در تدوين سياست‌هاي فرهنگي است. اين الگوي خط‌مشي‌گذاري، برخلاف الگوهاي رايج كه بر محور شناسايي و حل مسئله قرار دارند، با مسئله آغاز نمي‌شود. در اين تحقيق بر اساس روش تحليلي‌توصيفي و با رجوع به آيات و روايات و به ويژه سيرة پيامبر اكرم(ص) سه عنصر در الگوي خط‌مشي‌گذاري فرهنگي (مرحلة تدوين) بر اساس آموزه‌هاي اسلام معرفي ‌مي‌شود كه عبارت‌اند از پيگيري، درمان و رفع معضلات فرهنگي جامعه؛ پيشگيري از بروز مشكلات فرهنگي؛ و پيش‌برندگي جامعه به سوي تعالي. در اين الگو بر ويژگي هوشمندي نظام اسلام و تمركز بر منحل كردن مسائل به جاي حل كردن مسائل تأكيد‌ مي‌شود. بر اين اساس، اولين گام در سياست‌گذاري فرهنگي شناسايي عوامل پيش‌برنده در يك جامعة ديني است (فارغ از اينكه معضلي در جامعه باشد يا نباشد). گام دوم شامل پيشگيري، يعني شناسايي عوامل ايجاد معضل كه در متن آموزه‌هاي ديني نهفته است، مي‌شود و تلاش براي رفع مشكل به طور مستقيم بايد در مرحلة آخر باشد.

The place of religion and how it affects the cultural policy-making process is one of the topics in the field of cultural policy. Various theories have been proposed in this regard at a minimum to a maximum range of views. Cultural policy in an Islamic society, however, follows a specific pattern. What distinguishes this pattern from similar ones is the prominent role of religion in forming the culture of a society; this role is beyond only setting forbidden lines and codes in formulating cultural policy. This article introduces three elements of cultural policy based on a descriptive analytical method and by referring to Quranic verses and traditions especially the life of Prophet Mohammad. These include: solving cultural complications of the society, preventing the rise of these complications and developing society toward perfection. This article emphasizes the smartness of the Islamic system and focuses on the elimination of these complicated issues rather than solving them. The first step in cultural policy-making, therefore, is to identify progressing factors in a religious society (regardless of whether or not there is any problem in society) and to implement them. Preventing the causes of the problems (which is embodied in religious teachings) is the next step and effort to fix the problem directly is the last step.