بررسي دلالتهاي واقع گرايي انتقادي در ارزشيابي خط مشي علم، فناوري و نوآوري

The Study of Critical Realism Implications in Evaluation of Science, Technology and Innovation Policy Making

هدف اين پژوهش احصاي دلالت‌هاي واقع‌گرايي انتقادي به عنوان يكي از سنت‌هاي پژوهشي متأخر در حوزه علوم اجتماعي براي خطمشيگذاري علم، فناوري و نوآوري است، اگرچه كانون تمركز آن با توجه به مراحل مختلف چرخه خط‌مشي‌گذاري و گستردگي عوامل دخيل در آن، بر مرحله «ارزشيابي خطمشي» استوار است. روش: اين پژوهش با اتكا به روششناسي مطالعات دلالتپژوهي صورت گرفته است. در مطالعات دلالتپژوهي كه در حوزه علوم اجتماعي متداول است، پژوهشگران دلالتهايي را از يك فلسفه اجتماعي، چارچوب، نظريه يا مدل براي رشته تخصصي خود مييابند. بر اين اساس، نويسندگان ابتدا عناصر واقعگرايي انتقادي بسكار را استخراج كرده و براي صحه گذاشتن، در اختيار خبرگان علوم اجتماعي و فلسفه قرار دادند؛ سپس دلالتهاي اين عناصر براي مرحله ارزشيابي خطمشي علم، فناوري و نوآوري احصا شده و به تأييد خبرگان بين‌رشته‌اي مرتبط رسيد. يافتهها: دلالت‌يابي‌هاي پژوهش نشان داد واقع‌گرايي انتقادي هم در بخش ارزشيابي‌هاي پيشين كاربرد دارد كه بررسي‌هاي خلاف واقع در آن نمي‌تواند بر اساس قياس و استقرا پيش رود و هم در بخش ارزشيابي‌هاي پسين كه تحليل نسبت ارتباطي هدف ـ ابزار نيازمند تحول با تأكيد بر نهادهايي همچون نظام معاني است. علاوه بر اين، واقع‌گرايي انتقادي در تكميل بخش تجويزي رويكردهاي متأخر خط‌مشي‌گذاري علم، فناوري و نوآوري همچون نظام نوآوري كه بيشتر چارچوب مفهومي و توصيفي هستند نيز، مؤثر است. نتيجهگيري: رويكرد واقع‌گرايي انتقادي مي‌تواند همزمان به جنبه‌هاي «تبييني» و «تجويزي» نظام نوآوري كمك كند. بخش اخير از آن رو حائز اهميت بيشتري است كه به گفته برخي نظريه‌پردازان، نظام نوآوري داراي خلأهايي جدي در اين زمينه است.

Objective: The purpose of this study is to identify and extract the implications of critical realism for science, technology and innovation policy-making as one of the later research traditions in social sciences. Nevertheless, its main focus, according to the different stages of the policy-making cycle and extent of its contributing factors, is on the stage of "policy evaluation". Methods: This research has been conducted based on the methodology of implication-research studies. In implication-research studies which are common in social sciences, researchers try to find implications from a social philosophy, framework, theory and or a model for their professional or specialized discipline. Accordingly, the authors first identified and extracted the elements of critical realism (emphasizing Roy Bhaskar's critical realism) and verified them consulting experts of the social sciences and philosophy of the method. Then, the implications of these elements have been extracted for the stage of evaluation of the science, technology and innovation policy and have been verified and confirmed by interdisciplinaryexperts. Results: The implications found in the current research showed that critical realism can be useful both in previous evaluations in which counterfactual investigations cannot be done based on deductive and inductive methods and in the future evaluations where the analysis of the relationship between the goal and the tool requires transformation with an emphasize on institutions such as meaning system. In addition, critical realism is also effective in completing the prescriptive part of the later approaches of science, technology, and innovation policy-making (such as innovation system), which are often conceptual and descriptive frameworks. Conclusion: Critical realism approach, at the same time, can help both the "explanatory" and the "prescriptive" aspects of the innovation system. The latter is more important because, according to some theorists of innovation system, this framework has serious gaps in this regard