بهره گيري ادبي از اصطلاحات و لغزش‌هاي عروض و قافيه در ساخت تصوير و مضمون شعر

Literary Exploitation of Terminology and Slip of the Meter and Rhymes in the Construction of the Poem's Image and Content

شاعران فارسي در دوره‌هاي مختلف از حوزه‌هاي متنوعي جهت ساخت تصوير و مضمون بهره جسته‌اند. يكي از اين موارد خلق مضمون و تصوير برپاية اصطلاحات شعري است. هدف اين مقاله نشان دادن وجوه مختلف به‌كارگيري اصطلاحات شعري با تاكيد بر اصطلاحات عروض و قافيه است كه با روش توصيفي تحليلي با توجه به اشعار سي شاعر سنتي از دوره‌هاي مختلف تا دوره بازگشت ادبي، در دو محور مضمون‌سازي از اصطلاحات عروض و قافيه و ساخت توجيهات ادبي هنگام ارتكاب لغزش‌ در حوزة اين علم، انواع خلاقيت‌هاي شاعران را در اين حوزه نشان داده است. استفاده از اصطلاحات شعري در اين حوزه كه به صورت مواردي چون ذكر افاعيل عروضي، ويژگي‌هاي تقطيع و اشاره به اختيارات شاعري است، در خلق تصاوير و مضامين و پرورش معاني، ايجاد طنز، انتقال عاطفه و تقويت موسيقي انجام گرفته است. در حوزة دوم، شاعر با اشاره به انحرافات از هنجارها و ضوابط شعر، ضمن عذرخواستن، از آن به عنوان عنصري براي پروراندن معاني و ساخت مضمون بهره برده و از اين طريق، نه تنها قبح لغزش را كم‌رنگ ساخته بلكه ميداني براي تخيل خود فراهم كرده است. هراس از ايراد خرده‌گيران و متهم‌شدن به ناتواني از يكسو و محدوديت‌هاي ضوابط شعري در پرداخت معاني از سوي ديگر موجب شده شاعر با ذكر توجيهي ادبي هنگام لغزش، شيوه‌اي خلاقانه به كار گيرد و نشان دهد با آنكه شعر، در ظاهر قواعدي الزام‌آور دارد اما غيرقابل اغماض نيست و مي‌توان رعايت نكرد و متهم به ناتواني نشد.

Persian poets have used different fields in different periods to make images and themes. One of these is the creation of the theme and image based on poetic terms. The purpose of this article is to show various aspects of the use of poetic terms with an emphasis on terminology of rhyming which has been done by descriptive-analytical method. This research has been carried out on thirty traditional poets of different periods and has shown various creativity of poets in two categories: making the theme from terminology of rhyming, and expressing the literary justification when committing a slip. The use of poetry has been done for creating images and themes, cultivating meanings, transferring emotions and enhancing music. In the second domain, the poet refers to the deviations from the rules of poetry and using them for developing the meanings and making the theme; in this way, the poet reduces the ugliness of slipping and creates a field for your imagination. Fearing criticism, and accusing the poet of disability on the one hand, and restrictions of poetry on the other hand, the poet mentioned the literary justification when slipping in order to show his poetic competence.