كليدواژه :
خاقاني شرواني , خاقاني‌پژوهي , شرح , شرح بيت «چو باشه دوخته‌چشمي به سوزن تقدير/ چو لاشه بسته‌گلويي به ريسمان قضا»
چكيده فارسي :
عرصة خاقاني‌پژوهي هنوز راه‌هاي نرفته بسيار دارد. يكي از اين راه‌ها سامان دادن به شرح ديوان اين شاعر پيچيده‌گوست. در مقالة حاضر، شرحهاي بيت «چو باشه دوخته‌چشمي به سوزن تقدير/ چو لاشه بسته‌گلويي به ريسمان قضا» از خاقاني، ضمن شرح‌نامه‌هاي اشعار اين شاعر مورد واكاوي قرار گرفته است. اين مقاله با روش تحليلي كوشيده است به اين پرسش، پاسخ گويد كه شرح بيت مذكور در اين شرح‌نامه‌ها، چه اصلاحاتي مي‌طلبد؟ بر اين اساس نتيجه گرفته‌ايم شارحان ديوان خاقاني، هنگام شرح اين بيت، تفاوت معناي باشه با باز و همچنين تقابل باشه با باز از جهت كوچكي باشه و بزرگي باز را ناديده گرفته‌اند؛ ضمن اين كه تعبير دوخته‌چشم بودن باشه را، بستن چشم باز، بدون ذكر شيوة دقيق آن نگاشته‌اند؛ اين در حالي است كه اولا باشه با باز تفاوت دارد و در فرهنگها و بازنامه‌ها، يك نوع پرندة شكاري كوچك‌تر از باز معني شده است و ثانيا خاقاني در بيت مورد نظر، افزون بر جناس ميان باشه و لاشه، كوچكي باشه را در تقابل با بزرگي باز، مورد نظر داشته است تا از رهگذر تشبيه همزمان انسان به باشه و لاشه، علاوه بر حقارت و كوري او مقابل قدر، مقهوريت و خفگي وي مقابل قضا را نيز برساند و ثالثاً شاعر در اين بيت، به شيوة تربيت باشه با دوختن واقعي پلك‌هاي چشم اين پرنده اشاره كرده است و ازاين‌رو جزء «به سوزن» را هم ضمن آن آورده است.
چكيده لاتين :
The field of Khaqani Research is still a lot of ways to go. one of these ways is to make the explanation of the Divan of this striking poet. in the present article, we examined the explanations of the verse of
"چو باشه دوخته‌چشمي به سوزن تقدير / چو لاشه بسته‌گلويي به ريسمان قضا"
from khaghani in interpretations of this Divan. this article' by using the analytical method, tries to answer the question that which points should be corrected in this interpretations? from this research, we have concluded that the commentators of the Khaghani's Divan, when explanation this verse, ignored the different of meaning between "باشه" and "باز" and contrast between these two words, and they also have noticed the "دوخته‌چشم بودن باشه" interpretation without expressing its exact method. while first, "باشه" is different from "باز" in terms of meaning, and secondly, Khaghani regards the contrast between this two words, in terms of the being small of the former and the greatness of the latter, and thirdly, in this verse, in the "دوخته‌چشم بودن باشه" phrase, he has developed a special way to educate "باشه".
