بررسي تطبيقي مرور زمان در فقه و حقوق كيفري ايران با رويكردي به نظرات امام خميني(س)

A Comparative Study of Lapse of Time in Fiqh, and Iran’s Penal Code with an Approach based on Imam Khomeini’s Views

قاعده حقوقي مرور زمان يكي از مهم‌ترين و اساسي‌ترين نهادهاي حقوق كيفري محـسوب مـي‌شـود. پس از پيروزي انقلاب اسلامي مقنن آن را به‌طوركلي نسخ و حذف نمود و سپس مرور زمان كيفري را با شرايطي محدود و مقيد در امور كيفري در سال 1378 پذيرفت؛ و نهايتاً با تصويب قانون مجازات اسلامي سال 1392 نهاد مرور زمان را در قواعد ماهوي تصويب نمود. در اين پژوهش با روش تركيبي - توصيفي و تحليلي و مقايسه‌اي مشخص شد كه فقهاي اهل تسنن يا عامه آن را به مجازات تعزيري و حتي در برخـي از فـرق آن (ابوحنيفه) مـرور زمـان را بـه غيـر حق‌الناس و قصاص، ديه و حد قذف در ساير موارد بلااشكال مي‌داند؛ و فقهاي اماميه مثل امام خميني مرور زمان را در جرائم حدود، قصاص و ديات موردپذيرش قرار نداده است و آن را مغاير موازين شرعي مي‌داند؛ ولي در جرائم تعزيري حاكم مي‌تواند بنا بر مصلحت‌انديشي مرور زمان را لحاظ كند.

The principle of the lapse of time is one of the most important and essential articles of the penal code. After the victory of Islamic Revolution, the legislature nullified and deleted the article. Then, the penal lapse of time was admitted again in 1999 with binding conditions in penal affairs. Finally, upon the approval of the Islamic Penal Code in 2013, the principle of the lapse of time was approved with substantive rules. This paper, carried out with a combined, descriptive, analytical and comparative method, made it clear that Sunni jurists or the general public have found no fault with discretionary punishment, and even in some of its sects (Abu Hanifa), the lapse of time shall be deemed without any problem except in right of people, blood money and punishment for attributing adultery to someone. Imamiya jurists, like Imam Khomeini, do not approve lapse of time for such crimes and punishments as lashes, blood vengeance, and blood money, ruling that it is contrary to the Sharia criteria. However, in discretionary crimes, the ruler can consider lapse of time upon reasoning through exigency or expediency.