روش پيجويي مفاهيم مدرن در متون ديني (رابطه مفهوم امت در قرآن كريم و مفهوم فرهنگ)

Method of Seeking Modern Concepts in Religious Texts (Relation between the Concept of Ummah in the Holy Quran and that of Culture)

امروزه مفهوم «فرهنگ»‌ به‌عنوان قيد مضاف در رشته‌هاي گوناگون علوم انساني از جمله فلسفه، جامعه‌شناسي، انسان‌شناسي، روان‌شناسي، نشانه‌شناسي و سياست‌گذاري به‌كار مي‌رود. در همين راستا به-كارگيري مفهوم «فرهنگ» در اين رويكردها و خاصتاً با نگاه علوم انساني اسلامي، ايجاب مي‌كند، روشي اتخاذ گردد تا بتواند علاوه بر فهم دقيق اين مفهوم در حوزه انديشه‌ انساني، قادر به پيجويي در متون ديني نيز باشد، فهم و شناخت مفاهيم شكل‌گرفته در فضاي علوم انساني و شناخت رويكرد و نظرگاه متون ديني نسبت به مفاهيم موجود و فهم روابط ميان مفاهيم از اهميت بالايي برخوردار است، ‌از‌اين‌رو هدف اصلي مقاله تبيين روش پيجويي مفاهيم مدرن علوم انساني ـ اجتماعي در متون ديني است، از اين حيث نوشتار حاضر به‌عنوان مطالعه موردي به مطالعه و واكاوي مفهوم فرهنگ به‌عنوان مفهومي مدرن در متن قرآن كريم پرداخته است، همچنين از اهداف ديگر اين مقاله، مي‌توان به فهم و شناخت مفهوم امت به‌عنوان يكي از مفاهيم قرآني كه با مفهوم فرهنگ داراي اشتراكاتي است، اشاره كرد كه در مقاله به تبيين و تحليل اين رابطه پرداخته شده است. لذا اين منطق گامي مهم در راستاي بومي‌سازي علوم انساني از طريق پيجويي مفاهيم مدرن در متون ديني به شمار خواهد آمد. در همين راستا، فرآيند و مراحل نوشتار حاضر از حيث روشي و محتوايي به منظور نيل به هدف اصلي، بدين‌گونه مي‌باشد: گام اول: استفاده از روش تاريخ انگاره در واكاوي مفهوم فرهنگ به‌منظور شناخت فرآيند تغيير و تحولات و مؤلفه‌هاي اين مفهوم. گام دوم: پيجويي مؤلفه‌هاي استخراج شده در متن قرآن كريم با استفاده از روش معناشناسي سنتي (كتب لغات) و مواجه با مفهوم امت. گام سوم: معناشناسي ساختاري مفهوم امت به منظور دستيابي به مؤلفه‌هاي اصلي و نظام معنايي مفهوم امت. گام چهارم: تبيين و تحليل رابطه ميان مفهوم امت با مفهوم فرهنگ.

Today, the concept of culture is used in close association with other terms in various fields of humanities such as philosophy, psychology, semiotics, and policy making. Meanwhile, when it comes to human and Islamic sciences point of view, it becomes necessary to adopt a method which, next to an accurate understanding of it in humanities, could seek it in religious texts as well. In other words, understanding the concepts developed in humanities, together with a knowledge of religious texts' view of those existing concepts and ultimately, a recognition of the relations between these hold a high importance. The aim of this study is, therefore, explaining the method of seeking modern concepts in humanities and sociology in religious texts. We have here a case study of expounding on culture as a modern concept in the Holy Quran. Additionally, we try to comprehend the concept of Ummah as a Quranic term that has common features with culture. This is a significant step towards adapting humanities to our own conditions through seeking modern concepts in religious texts. The process we have gone through from the point of content and methodology is as follows: 1- Step one: use of historicity in expounding on culture in order to recognize its constituents' development. 2- Step two: Seeking extracted components from the Holy Quran using traditional semantics (dictionaries) and coming across the concept of ummah. 3- Step three: structural semantics of ummah in order to reach the main constituents and semantic system of the concept. 4- Step four: an analysis of the relation between ummah and culture concepts.