توسعه فرهنگي محله‌اي پايدار مسجد محور مورد مطالعه مسجد ثامن‌الائمه (ع) تهران

Mosque –Based Sustainable Cultural Community Development;Case Study ofSamen Al-AemehMosque in Tehran

در دهه‌هاي اخير در حوزه مديريت و برنامه‌ريزي شهري، رويكرد برنامه‌ريزي توسعه محله‌اي پايدار بسيار مورد توجه قرار گرفته است. اين رويكرد كه مشاركت مردم از مهم‌ترين اركان اصلي آن محسوب مي‌شود، به‌دنبال آن است كه مردم را در مراحل مختلف تصميم‌گيري، اجرا و ارزيابي دخيل و از ظرفيت‌ها و استعداد‌هايي كه در بين مردم محله وجود دارد، به بهترين شكل استفاده كند. براي اجراي چنين رويكردي در هر شهري بايد ويژگي‌ها و شرايط آن‌ها مد نظر قرار گيرد و الگوي بومي براي آن تهيه شود. يكي از ويژگي‌ها، سرمايه‌ها و اركان اصلي محله‌هاي شهرهاي اسلامي و ايراني، نهاد مسجد است كه معمولاً در هر شهر و محله‌هاي آن نوعي مركزيت داشته و كاركردهاي مختلفي در طول تاريخ و زمان معاصر برعهده داشته و از اين جهت مي‌تواند در الگوي بومي توسعه فرهنگي ـ اجتماعي در سطح محله مؤثر و كارآمد باشد. در اين تحقيق تلاش شده است نوعي از توسعه فرهنگي ـ اجتماعي محله‌اي ارائه شود كه محوريت آن با مسجد باشد، لذا با پيونددادن مطالعات صورت‌گرفته در زمينه توسعه محله‌اي و توسعه فرهنگي ـ اجتماعي و همچنين آثار موجود در حوزه مسجد و كاركردهاي آن، نُه مؤلفه به‌عنوان مؤلفه‌هاي اصلي توسعه فرهنگي ـ اجتماعي محله‌اي پايدار مسجد محور ارائه و از اين رهگذر با استفاده از روش كيفي و ابزار مصاحبه و مشاهده مشاركتي، ضمن بررسي يك مورد (مسجد ثامن‌الائمه (ع) واقع درشهرك قدس تهران) و تطبيق مؤلفه‌ها با اين مسجد، ميزان تحقق چنين توسعه‌اي و امكان تداوم و همچنين موانع موجود در گسترش آن مطالعه‌ و مدل مسجد مذكور نيز احصاء گرديده است. در نهايت مشخص شد اگرچه مسجد ثامن‌الائمه (ع) نتوانسته است در همه زمينه‌ها و ابعاد توسعه فرهنگي ـ اجتماعي محله‌اي به‌صورت كاملاً ايده‌آل نقش‌آفرين و اثرگذار باشد، ولي‌ با اين وجود مي‌توان افزايش وحدت و همبستگي محله‌اي، زمينه‌سازي جهت افزايش تعاون و مشاركت محله‌اي و تقويت هويت و تعلق محله‌اي را از جمله عوامل و مؤلفه‌هاي مهم اثرگذاري اين مسجد در سطح محله ذكر كرد.‌

In recent decades, the approach to the planning of sustainable community development has had a huge importance in the field of urban planning and management.The participation of people is one of the main factors of this approach and it tries to include them in different stages of decision making, execution and evaluation and tries to benefit from their capacity and potentials. This has been the center of attention in Iran in recent years and many books have been published about it. In order to implement such an approach in every city, we need to consider their specifications and provide a local pattern for them. One of the main elements of Islamic cities and communities is mosque which hasusually beengiven a central role in them and has assumed different functions in history and contemporary time, and because of that,it can be used as an effective example of cultural-social development at local level. In this research a local type of cultural-social development based on mosque has been presented. To do this, we have connected many studies done on community development, cultural-social development and mosques and we have introduced 9main components as the main factors of sustainable cultural-social community development based on mosques. Then by using qualitative method and interviews and participatory observation, we selected Samen-al-Aemeh Mosque in Shahrak-e-Gharb district, and while adjusting those components with it, we assessed the scope of the feasibility of this development together with the existing obstacles.The conclusion is that despite its not achieving an ideal efficiency in all socio- cultural domains, the mosque has succeeded in promoting cooperation and people’s participation in their local issues and developing their community sense.