بررسي اثر حشره‌كشي عصاره برخي از گياهان روي سوسك چهار نقطه‌اي حبوبات Callosobruchus maculatus در آزمايشگاه و كرم برگخوار چغندرقند Laphigma exigua در گلخانه

Insecticidal Effects of Some Plant Extracts on Callosobruchus maculatus F. under Laboratory Condition and Laphigma exigua H. in Greenhouse

به منظور بررسي اثر حشره­ كشي برخي از عصاره­ هاي گياهي، آزمايشي به صورت فاكتوريل در قالب طرح كامل تصادفي با سه تكرار روي سوسك چهار نقطه­ اي حبوبات در آزمايشگاه انجام شد. اين عصاره‌ها‌ از 22 گياه با سه حلال استون، متانول و هگزان گرفته شدند. آزمايش در شرايط دمايي 25 درجه سانتي‌گراد، رطوبت نسبي 5 ± 70 درصد و دوره نوري 16 ساعت تاريكي و 8 ساعت روشنايي انجام گرفت. هر واحد آزمايشي شامل يك ظرف پتري مفروش شده با كاغذ صافي بود كه به عصاره­ها آغشته شده بود و در هر يك 25 سوسك چهار نقطه ­اي حبوبات رها سازي شد. حشرات تلف شده بعد از 36 ساعت شمارش شدند. در اين پژوهش بر اساس فرض طرح، عصاره‌هايي با كمتر از 50 درصد تلفات، از ليست عصاره‌هاي مورد آزمايش براي مراحل بعدي حذف ‌گرديدند. به اين ترتيب عصاره‌هاي متانولي برگ كلپوره ( با 55 درصد تلفات )، هگزاني شيرتيغال (با 54/6 درصد تلفات)، استوني برگ استبرق (با 53/6 درصد تلفات)، متانولي شاتره (با 52/7 درصد تلفات)، متانولي فلفل‌دلمه (با 50 درصد تلفات ) و استوني آويشن شيرازي ( با50 درصد تلفات ) با بالاترين درصد تلفات در غلظت 300 ميكروليتر بر ميلي‌ليتر، در مقايسه با شاهد جهت آزمايش اصلي برگزيده شدند. سپس تأثير شش عصاره فوق، با پنج غلظت 150، 224، 335، 502 و 750 ميكروليتر بر ميلي‌ليتر روي سوسك چهار نقطه‌اي حبوبات بررسي شدند. اين آزمايش نيز در آزمايشگاه به صورت فاكتوريل در قالب طرح كامل تصادفي با سه تكرار اجرا شد. حشرات تلف شده بعد از 36 ساعت شمارش شدند. در غلظت 750 ميكروليتر بر ميلي‌ليتر، عصاره استوني آويشن شيرازي و متانولي شاتره با 3/88% بالاترين و هگزاني شير تيغال با 78/3% پايين‌ترين درصد تلفات را نشان دادند. در همه تيمارها با افزايش غلظت درصد تلفات افزايش يافت. مقدار LC50 محاسبه شده براي سوسك چهار نقطه‌اي حبوبات پس از 36 ساعت از تيمار دهي با عصاره­ هاي گياهي نشان داد كه اين سوسك در برابر عصاره آويشن شيرازي و شير تيغال به ترتيب با مقدار LC50 برابر با 126/27 و 370/09 ميكروليتر بر ميلي ­ليتر بيشترين و كم‌ترين حساسيت را نسبت به ساير عصاره ­ها از خود نشان داد. از بين غلظت‌ها و گياهان آزمايش شده عصاره 5 گياه با غلظتي كه بالاترين تلفات را روي سوسك چهار نقطه‌اي حبوبات داشتند جهت آزمايش روي لارو برگخوار چغندر قند در گلخانه استفاده شدند. اين آزمايش در قالب طرح بلوك كامل تصادفي با چهارتكرار اجرا شد. عصاره استوني برگ استبرق با 57/5 % بيشترين وآويشن شيرازي با 27/5 % كمترين تأثير را نسبت به ساير عصاره­ ها روي لارو برگ خوار چغندرقند داشتند.

In order to evaluate insecticidal potential of some botanical extracts, a factorial experiment of complete randomized design with three replications on Callosobruchus maculatus was adopted for a pilot experiment in the laboratory. Plant extracts were prepared from 22 plants with three solvents (Methanol, Acetone and N-Hexane) with 30% concentration. Experiments were carried out at 25˚C and 70 ± 5% RH under 16: 8 (D: L) conditions. Each unit of experiment was a petri dish covered with a filter paper and 1.5 ml of each treatment solution was poured in it and 25 insects were released. Mortality was recorded after 36 hours. In this experiment, each plant extract with more than 50% mortality on C. maculaus was selected for further laboratory screening. In this stage of experiment methanolic leaf extract of Teucrium polium (with 55.04 percent mortality), hexane extract of Sonchus oleraceus (with 54.64 percent mortality), acetonic leaf extract of Calotropis procera (with 53.6 percent mortality), methanolic extract of Fumaria parviflora (with 52.7 percent mortality), methanolic extract of Capsicum annuum (with 50.04 percent mortality), and acetonic extract of Thymus vulgaris (with 50 percent mortality) were selected. After carring out the pilot experiment, the effective extracts with five concentrations of 15, 22.4, 33.5, 50.2 and 75% and one control were evaluated on the C. maculaus. This experiment also was designed in the laboratory as a factorial experiment of complete randomized design with three replications and mortality was recorded after 36 hours. In the highest concentration (75%), extract of Fumaria parviflora and extract of Thymus vulgaris (with 88.3% mortality) and extract of Sonchus oleraceus (with 78.3%) had higher and lower percentage of mortality resectively. The LC50 values of effective extracts were calculated for C. maculaus after 36 hours of treatment with plant extracts. The results showed that C. maculatus with LC50 = 126.27 µl/ml has highest sensitivity against extract of Fumaria parviflora and has lower sensitivity against extract of Sonchus oleraceus with LC50 = 370.09 µl/ml in comparison to other extracts. Amongst the tested concentrations of plant extracts, 5 plant extracts with the concentrations that had the higher mortality on C. maculaus, were selected for experiment on Laphigma exigua in greenhouse. This experiment was carried out with complete randomized design with four replications. The acetonic leaf extract of Calotropis procera (with 57.5 %) caused the highest mortality and acetonic extract of Thymus vulgaris (with 27.5 %) caused the lowest mortality on L. exigua in comparison to other extracts.