مقايسه روش‌هاي مختلف اندازه‌گيري گچ در برخي خاك‌هاي اصفهان

Comparision of Different Methods of Gypsum Determination in Selected Soils from Isfahan

كاني گچ موجود در خاك بر بسياري از خصوصيات فيزيكي، شيميايي و مينرالوژيكي خاك و در نتيجه جنبه هاي مديريتي، طبقه بندي و ارزيابي اراضي تأثير مي گذارد. بنابراين دانستن مقدار دقيق آن براي اهداف مديريتي، مهندسي، اصلاح اراضي و طبقه بندي خاك‌ها ضرروي مي باشد. در اغلب آزمايشگاه هاي خاك‌شناسي ايران، روش استون علي رغم محدوديت هاي زياد به عنوان روش استاندارد اندازه گيري گچ به‌كار مي رود. هدف از اين تحقيق مقايسه روش هاي مختلف اندازه گيري گچ و انتخاب مناسب‌ترين روش مي باشد. مناطق مورد مطالعه، شامل جعفرآباد برخوار و سپاهان شهر مي‌باشند. نمونه گيري از اعماق مختلف شش پروفيل خاك انجام و از بين نمونه ها، تعدادي با دامنه وسيعي از مقدار گچ كم تا زياد انتخاب شدند. مقدار گچ خاك ها توسط هشت روش استون، كربنات سديم، رزين، تفاضل كلسيم و منيزيم، سولفات عصاره رقيق شده، كربنات آمونيوم، سيترات سديم و اسيد كلريدريك اندازه‌گيري شد. به منظور محاسبه درصد همپوشاني روش ها، پس از اضافه شدن مقدار معين گچ با درصد خلوص مشخص به خاك ها، مجدداً مقدار گچ آنها توسط هشت روش مذكور اندازه گيري گرديد. براي مقايسه دقت روش ها از دو شاخص ضريب تغييرات و درصد بازيابي و هم‌چنين نزديك بودن خطوط رگرسيوني به خط 1:1 استفاده شد. نتايج به‌دست آمده نشان دادند، از بين هشت روش مورد بررسي روش كربنات سديم، دقيق ترين روش اندازه گيري گچ مي‌باشد. پس از آن روش رزين مي تواند به عنوان روش دقيق اندازه گيري ميزان گچ در خاك‌هاي غيرشور استفاده گردد. روش هاي سيترات سديم و اسيدكلريدريك براي مقادير مختلف گچ و روش كربنات آمونيوم براي خاك هايي تا حدود 30% گچ، از نظر دقت در اولويت سوم قرار دارند. روش هاي استون، تفاضل كلسيم و منيزيم و روش سولفات عصاره رقيق شده از دقت كافي برخوردار نبوده، زيرا عصاره‌گير آب كه در اين روش ها مورد استفاده قرار مي گيرد، قادر به استخراج كامل گچ نمي‌باشد. نتايج حاصل مؤيد اين مطلب است كه عامل اصلي تفاوت در دقت روش ها، نوع عصاره گير گچ بوده و از بين عصاره گير هاي مورد بررسي، كربنات سديم كارايي بالاتري دارد.

Gypsum affects many physical, chemical and mineralogical properties which in turn influences management, classification and sutability of the soils. This is the reason why accurate measurement of gypsum in soil is very important. In most of the soil science laboratories, the method of acetone ,in spite of its too much limitation, is being used as a standard method. The purpose of this research was to compare different gypsum determination methods and to find the most suitable one. The study areas include Jafarabad of Borkhar and Sepahanshahr.Soil samples were collected from different horizons of the studied profiles and seven samples with a wide range of gypsum content were selected. Gypsum content of the soil samples were determined by methods of acetone, sodium carbonate, resin, calcium and magnesium difference, diluted extracted sulfate, ammonium carbonate, sodium citrate and hydrochloric acid. To calculate the recovery percentage of the methods, after adding a certain amount of gypsum with known purity percentage to the soil samples, gypsum content was determined again by above mentioned eight methods. To evaluate the suitability of the methods, in addition to the recovery percentage of the methods, coefficient of variability and extent of proximity of the regression line to the 1:1 line were used. The results revealed that among the used methods, the method of sodium carbonate is the most accurate one. Resin method is ranked as the second best method and can be used in non-saline soils as another accurate method for determination of gypsum content. Sodium citrate and hydrochloric acid methods for different amounts of gypsum and ammonium carbonate method for gypsum content up to 30% are third in rank as far as their accuracy is concerned. Acetone, calcium magnesium difference and diluted extracted sulfate methods are not sufficiently accurate, because of low solubility of gypsum in water which is used as an extractant. In general, the most important determinant of accuracy of the methods is extractants of the gypsum among which the sodium carbonate has the highest efficiency.