بررسي تطبيقي سياست خارجي ايران و تركيه در قفقاز جنوبي از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي تا 2015

Comparative Study on Foreign Policies of Iran and Turkey from Collapse of Soviet unio‎n up to Now (Opportunities and Threats

حوزه قفقاز جنوبي متشكل از سه كشور آذربايجان، ارمنستان و گرجستان است. پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و استقلال جمهوري هاي مذكور، بسياري از انديشمندان، اين منطقه را در وضعيت خلاء قدرت ارزيابي كردند، به همين دليل، اين حوزه جغرافيايي توجه بازيگران منطقه اي و فرامنطقه اي همچون روسيه، اتحاديه اروپا، آمريكا، ايران و تركيه را به خود جلب كرده است. ايران به واسطه تاريخ مشترك با قفقازجنوبي و همچنين جايگاه اين منطقه از جهت ارتباط زميني با فدراسيون روسيه و شمال اروپا، اهميت زيادي براي اين منطقه قائل است. بر پايه واقعيت هاي ژئوپلتيك و ژئواكونوميك، جمهوري اسلامي ايران نسبت به اين منطقه به عنوان مكمل امنيتي و اقتصادي خود حساسيت زيادي نشان داده است. تركيه از كشورهايي است كه از ابتداي فروپاشي شوروي، نقش اساسي در منطقه قفقاز جنوبي ايفا كرده است. قرار گرفتن قفقازجنوبي در ميان دو حوزه نزديك دريايي (خزر و سياه) تركيه، باعث اهميت مضاعف اين منطقه براي اين كشور شده است. سوال محوري اين مقاله بررسي تطبيقي سياست هاي ايران و تركيه در قفقاز جنوبي بر پايه شاخص هاي مهم تاثيرگذار در معادلات منطقه اي است. در تدوين مقاله با بهره گيري از روش كتابخانه اي، ازاسناد به زبان تركي براي تبيين ديدگاه هاي تركيه استفاده شده است. عليرغم اينكه فروپاشي شوروي فرصت تاريخي را در اختيار ايران و تركيه قرار داد تا با برقراري روابط و همكاري هاي نزديك سياست ها و اهداف خود را در قفقاز جنوبي پيش ببرند، اما سياست توسعه طلبانه تركيه و سياست احتياطي و مداراي ايران براي ايفاي نقش در معادلات اين منطقه، شرايطي را دامن زد كه هر دو كشور توفيق كافي براي تاثيرگذاري در اين معادلات را نداشتند؛ هر چند كه تركيه موفقيت بيشتري را در اين عرصه كسب كرد. در واقع، قفقاز جنوبي بيشتر به نقطه تلاقي تضارب اهداف ايران و تركيه از يكسو و آمريكا و روسيه از سوي ديگر تبديل شد.

Scholars of regional studies consider Transcaucasia (or the South Caucasus) as a region، which consists of three countries including Azerbaijan، Georgia and Armenia. After the collapse of the USSR، Iran and Turkey were to seek their own foreign policy in the South Caucasus based on all common points they had in this region. The main question is to study comparatively the foreign Policies of Iran and Turkey in the region. We can say that the most significant opportunity for these two countries has been the collapse of USSR and the most serious threat for them has been the risk of the presence of a third power in this region. However، according to the sequence of events addressed in this study، it seems that the most rigorous threat for Iran in the South Caucasus is the security problem and presence of Trans-regional powers، especially in Azerbaijan. In return، Iran، by paying more attention to Armenia، has converted this country into its own source of opportunities in previously mentioned region. Besides، on the one hand، Turkey، because of positive attitude of Azerbaijan to it، have attained a proper opportunity in the South Caucasus. On the other hand، the deadlock between Turkey and Armenia has been the main threat for Turkey’s foreign policy in the South Caucasus. Then Iran's foreign policy orientation has been trying to support Armenia as a barrier between Azerbaijan and its rival، Turkey. Iran's goal is to emphasize the corridor south to north through Armenia، in order to reduce its dependence on Turkey to connect with Georgia and Black Sea littoral states.