واكنش‌هاي زراعي- فيزيولوژيك ماش (رقم پرتو) به تنش‌هاي شديد و خفيف خشكي در مراحل رشد رويشي و زايشي

Agro-Physiological Responses of Mung Bean (cv. Partov) to Severe and Moderate Drought Stress Applied at Vegetative and Reproductive Growth Stages

تنش خشكي عمده‌ترين عامل محدود كننده رشد و نمو گياهان زراعي از جمله ماش[Vigna radiate (L.) wilczek] در مناطق خشك و نيمه خشك جهان است. اين تحقيق به منظور بررسي اثرات سطوح مختلف تنش خشكي در مراحل مختلف رشد ماش بر برخي پارامترهاي فيزيولوژيك و ارتباط آن با عملكرد در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار، در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه تهران (كرج) در سال زراعي 83-1382 اجرا شد. تنش خشكي بر اساس درصد تخليه آب قابل استفاده خاك در دو مرحله رويشي و زايشي و در دو سطح خفيف و شديد اعمال شد. اندازه گيري صفات فيزيولوژيك در انتهاي مرحله رويشي و نيز در اواسط مرحله نيام‌دهي صورت گرفت. به‌طور كلي تنش خشكي در مراحل مختلف رشدي، ميزان فتوسنتز، هدايت روزنه‌اي و محتوي نسبي آب برگ را كاهش داد. اثر تنش خشكي در مرحله زايشي روي صفات ذكر شده محسوس‌تر بود. اعمال تنش شديد در مرحله رويشي منجر به افزايش بازده مصرف آب فتوسنتزي گرديد، ولي تنش در مرحله زايشي اين صفت را كاهش داد. به هر حال، اثر تنش خشكي بر شاخص سطح برگ و ماده خشك كل در مرحله رويشي بيش از زايشي بود. تيمارهاي رويشي اثر معني‌داري بر شاخص برداشت نداشتند، اين در حالي است كه تيمارهاي زايشي به ميزان زيادي آن را كاهش دادند. تيمارهاي تنش شديد رويشي و تنش شديد زايشي به ترتيب 9 درصد و 49 درصد عملكرد را نسبت به تيمار شاهد كاهش دادند. از اين‌رو انجام آبياري در مرحله زايشي عمدتاً به دليل نياز بالا به مواد فتوسنتزي ضروري است. مي‌توان چنين نتيجه گيري كرد كه براي حصول عملكرد بهينه در مناطق خشك و نيمه خشك، مي‌بايد آبياري در تمامي مراحل رشد، به ويژه در مرحله زايشي انجام شود.

Drought is a major factor limiting growth and development of crops such as mung bean (Vigna radiate (L.) wilczek) in arid and semi-arid regions of the world. This study was conducted to investigate the effects of different timing and severity of drought stress on physiological traits of mung bean and its relation to grain yield. A field experiment was carried out during 2004 growing season at Experimental Farm of Agriculture College, University of Tehran, Karaj, Iran. The treatments were laid out in a Randomized Complete Block Design (RCBD) with three replications. Plants were exposed to moderate and severe water stresses at either vegetative (VS) or reproductive stages (RS). Physiological traits were measured at the end of vegetative and the middle of pod formation. Generally water stress reduced leaf net photosynthesis rate, stomatal conductance and leaf relative water content at different growth stages. The effects of RS treatments were more severe than that of VS one. Severe VS treatment increased photosynthetic water use efficiency, whereas RS treatments decreased it significantly. However, leaf area index and total dry matter were more responsive in VS compared to RS treatments. VS treatments did not affect harvest index, while RS treatments reduced it significantly. Drought stress also reduced grain yield by 9 and 49 % (relative to control plants) in severe VS and severe RS treatments, respectively. Therefore irrigation is critical during reproductive stage mainly because of the higher demand for photoassimilate. It is concluded that to maximize mung bean grain yield in arid and semi-arid areas, appropriate watering should be practiced across all phenological stages in general, and during reproductive stage in particular.