روند توسعه شوري و تخريب اراضي كشاورزي در منطقه شمس‌آباد استان قم

Agricultural Land Degradation and Salinization in Shamsabad Region, Qom Province, Iran

شور شدن خاك‌ها در مناطق خشك و نيمه‌خشك يك معضل جدي براي توسعه كشاورزي و استفاده پايدار از منابع خاك و آب مي‌باشد. به منظور بررسي تأثير توسعه فعاليت‌هاي كشاورزي بر تخريب اراضي و افزايش شوري خاك، منطقه شمس‌آباد استان قم انتخاب گرديد. ابتدا عكس‌هاي هوايي سال 1334 (1955 ميلادي) و داده‌هاي ماهواره‌اي سال‌هاي 1990 و 2002 ميلادي و هم‌چنين اطلاعات در دسترس از وضعيت منابع آب و خاك منطقه در گذشته، جمع‌آوري گرديد. با استفاده از اطلاعات موجود و پس از بازديد صحرايي، از خاك‌هاي با شوري متفاوت در طول 3 ترانسكت تعداد 150 نمونه خاك در دو عمق 50-0 و 100-‌‌ 51 سانتي‌متري جمع‌آوري شد. روي نمونه‌ها تجزيه‌هاي فيزيكي و شيميايي انجام گرفت و سپس با كمك نرم‌افزار ILWIS، نقشه‌هاي شوري، سديمي و كاربري اراضي ترسيم گرديد. نتايج به‌دست آمده نشان داد كه طي 47 سال گذشته، وسعت اراضي كشاورزي در منطقه حدود 9/5 برابر افزايش يافته است كه موجب افزايش شوري و افت سطح منابع آب‌هاي زيرزميني اين ناحيه شده است. در حال حاضر متوسط شوري آب چاه‌هاي منطقه حدود 7/19 دسي زيمنس بر متر مي‌باشد و سالانه حدود يك متر افت در سطح ايستابي چاه‌ها مشاهده مي‌گردد. متوسط هدايت الكتريكي خاك در سال 1362 در عمق سطحي حدود 6/5 دسي زيمنس بر متر و در سال 1384 اين رقم به حدود 10/7 دسي زيمنس بر متر رسيده است. در صورت ادامه اين روند و عدم برنامه‌ريزي صحيح، تمام اراضي منطقه در سال‌هاي آينده از حيز انتفاع خارج خواهند شد. بنابراين برنامه‌ريزي براي توسعه استان قم بايد با درنظر گرفتن مشكلات و محدوديت‌هاي توسعه ناپايدار كشاورزي در حاشيه كوير صورت پذيرد.

Salinization and alkalization are considered spatiotemporal dynamic soil degradation processes. In order to investigate the effects of agricultural activities on land degradation and soil salinity, Shamsabad area in Qom province was selected. Aerial photos (1955) and satellite images (1990-2002) were used to examine the changes in land use. Soil samples were collected from 25 locations in the study area from 0-50 cm and 51-100 cm depth at each location. For comparative purposes, sampling locations in this study were similar to locations used for salinity study in 1983. For each sample, pH, electrical conductivity (ECe), base saturation percentage, exchangeable sodium, lime and texture were measured. Land use and salinity maps were created by using geographic information system (GIS) softwares. Results revealed an increase of 9.5 times in cultivated lands in 47 years. Increase in agricultural activities in the study area has also intensified the pressure on water resource in the area, lowering ground water tables and degrading water quality. In the 0-50 cm soil depth, the average soil ECe was 6.5 dS/m in 1983, which increased to 10.7 dS/m in 2005. If soil salinity trend and pressure on water resources continue, large part of Shamsabad area is expected to change to desert in near future years.