جاي گاه بابِل در باورهاي اسطوره‌اي ايراني و نمود آن در ادب فارسي

The standpoint of Babylon in Persian mythological beliefs and its manifestation in Persian Literature

ايران‌شهر، نام عام سرزمين‌هاي ايران‌زمين است كه در اساطير ايراني و متون پهلوي، به سرزمين روشنايي و قلمرو اهوره‌مزدا شناخته شده است؛ همين نگرش در كتاب‌هاي جغرافيايي دورۀ اسلامي و متون ادب فارسي تكرار شده كه نتيجۀ چنين نگرشي، ايران‌شهر را هم‌چون يك مركز براي جهان كهن مي‌انگارد كه تقدّس دارد و بايد از دست‌اندازي اهريمنان مصون ماند. از سويي ديگر، بابل تمدّني بزرگ و اثرگذار در بين‌النّهرين بود كه پس از سومريان سر برآورد و بسياري از تمدّن‌هاي خاورميانه و شمال آفريقا و اروپا را بويژه در باورهاي نجومي متأثّر كرد. با تسخير بابل از سوي كورش هخامنشي و افزودنش به ايران، اين سرزمين، همواره بخشي از ايران‌شهر بشمار مي‌آمده كه اين وضعيّت در متون جغرافيايي اسلامي هم انعكاس يافته است. با توجّه به اين انتساب، بابل هم بايد مانند ايران سرزميني سپند باشد، امّا در باور ايرانيان، همين بابل خاست­گاه جادوان و اهريمنان و قلمروِ براي آنان انگاشته شده و پاره‌اي از مصائب ايران نيز از آن‌جا خاسته و اين برخلاف همۀ انگاره‌هاي خوبي است كه دربارۀ ايران­شهر وجود دارد. در اين جستار به شيوه‌اي توصيفي تحليلي گفته شده كه چون بابل در غرب جغرافياي اسطوره‌اي ايران قرار گرفته، غروب‌جاي خورشيد است. چنين وضعيتي، طبق باورهاي مهرپرستي، براي سرزمين‌هاي غربي و از جمله بابل شومي به هم­راه آورده است.

Iranshahr is the common name of the lands in Iran’s terrain recognized in Persian mythology and in Pahlavi texts as the land of light and the territory of Ahuramazda. This idea is repeated in geography books in the Islamic era and in Persian literary texts. The result of this view regards Iranshahr as a center for the ancient world which is sacred and should remain intact from the invasion of evil doers. On the other hand, Babylon had been an immense influential civilization in Mesopotamia rising after Summerians and had a great impact on other civilization of Middle East and North of Africa and in particular influenced Europe by its astronomical beliefs. After Cyrus’s capture of Babylon and its incorporation into Iran’s soil, it had been always regarded as part of Iranshar, a fact reflected also in geographic texts. Regarding this issue, Babel like Iran should be seen as a sacred and auspicious land, yet according to Iranian’s beliefs Babylon is assumed a place where demons and sorcerers arise and certain Iran’s miseries proceeds from this place and this is contrary to all the positive attributes given to Iranshahr. Using descriptive analytic approach in this research it is argued that since Babel is located in the west of Iran’s mythological geography where the sun sets, therefore according to cult of Mithras, its adherents believe that such strategic position had brought ominous outcome for the western lands, Babylon included.