ارزيابي پتانسيل عملكرد دانه و هم‌بستگي صفات در سه گونه‌ از جنس براسيكا (B. napus, B. rapa, B. juncea) تحت شرايط ديم در منطقه گنبد

Evaluation of Seed Yield Potential and Traits in Species of Brassica ( B. napus, B. rapa, B. juncea ) under Rain Fed Conditions in Gonbad Area

توسعه كشت دانه‌هاي روغني جهت تأمين روغن‌هاي خوراكي يكي از اهداف مهم كشور در رسيدن به خودكفايي است. بدين منظور يافتن گونه‌هايي از جنس براسيكا كه داراي عملكرد بالا بوده و بتوانند با خشكي فصل رويش بهتر مقابله كنند براي مناطق ديم كشور حايز اهميت فراوان است. اين تحقيق از سال 1382 به‌مدت سه سال در ايستگاه تحقيقات كشاورزي (گنبد در گلستان) به‌اجرا در آمد. در اين مطالعه تعداد بيست رقم و هيبريد كلزا از سه گونه B. napus، B. rapa و B. juncea گزينش شده از آزمايش‌هاي مقايسه عملكرد سال‌هاي قبل، در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي به‌صورت كشت پاييزه براي سه سال در شرايط ديم مورد مقايسه قرار گرفتند. نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد بين سال‌ها و ارقام از نظر صفات تعداد روز تا رسيدگي، تعداد خورجين در بوته، درصد روغن، عملكرد روغن و عملكرد دانه در سطح احتمال 1% اختلاف معني‌داري وجود داشت. بيشترين عملكرد دانه در سال دوم (2103 كيلوگرم در هكتار) و سپس سال‌هاي اول و سوم (به‌ترتيب 1771 و 1575 كيلوگرم در هكتار) به‌دست آمد. ارقام j-98-102/51-5 از گونه B. juncea و Alexandra و B. Comet از گونه‌ بهاره B. napus بيشترين عملكردهاي دانه (به‌ترتيب 2484، 2326 و 2290 كيلوگرم در هكتار) را داشتند. تجزيه رگرسيون به‌روش گام به گام مشخص نمود كه صفات تعداد خورجين در بوته و درصد روغن اثر مثبت (به‌ترتيب 508/53، 96/48) و تعداد روز تا رسيدگي اثر منفي (78/63-) معني‌داري روي عملكرد دانه داشتند. در تجزيه عامل‌ها چهار عامل استخراج شد. بردار بار عامل‌هاي مربوط به سه ريشه مشخصه اول نشان داد كه سه عامل اول 98/794% كل واريانس را توجيه مي‌كند، كه سهم عوامل اول و دوم وسوم به‌ترتيب 45/575% و 36/816% و 16/403% بود. عامل اول، عامل بهره‌وري (صفات عملكرد دانه و عملكرد روغن از بار عاملي مثبت بالا به‌ترتيب 0/974 و 0/940)، عامل دوم، عامل مخزن (صفت تعداد خورجين در بوته از بار عاملي مثبت بالا به‌ترتيب 0/686)، عامل سوم، عامل سرمايه ثابت گياه (صفات تعداد روز تا رسيدگي و ارتفاع بوته بار عاملي مثبت بالايي به‌ترتيب 0/672 و 0/944) نام‌گذاري شد. در نهايت ارقام j-98-102/51-5، Alexandra و Comet با داشتن بيشترين عملكردهاي دانه و زودرسي، براي منطقه گنبد در شرايط ديم براي كشت پاييزه قابل توصيه هستند. و مي‌توان صفت تعداد روز تا رسيدگي كمتر (زودرسي) و تعداد خورجين در بوته را به‌عنوان يك شاخص گزينش در شرايط ديم گنبد معرفي نمود.