مضامين و ساختارهاي تعليمي و اخلاقي در منشورهاي ديواني با تكيه بر عتبه الكتبه، التوسل الي الترسل، دستور دبيري و دستورالكاتب

يكي از اقسام مهم و در عين حال مورد توجه نويسندگان برجسته درباري، نثر منشيانه ديواني است. اين گونه نثر از قرن پنجم قمري در قالب آثار مانند تاريخ بيهقي، سياستنامه، قابوسنامه و... آغاز مي شود و در قرن ششم با نمونه هاي اعلايي چون عتبه الكتبهو التوسل الي الترسل به قوام و نضج مي انجامد. آثار ترسل و انشا از جهات گوناگون سياسي، تاريخي، اجتماعي و ادبي ارزش فراوان دارند. از حيطه هاي كمتر بررسي شده در متون مزبور، جنبه تعليمي و اخلاقي برجسته حاكم بر روح متن است كه در جزءجزء ساختار بياني نوشتار ديده مي شود. دبيران كه وظيفه نگارش مكتوبات ديواني را به عهده داشتند، بنا به سابقه فكري اسلامي و اخلاقي، در ضمن نامه ها نيز به ذكر مباني تعليمي و اخلاقي مبادرت مي كردند. در ميان اقسام مختلف مكتوبات ديواني، منشورها و فرمان هاي گماشتن افراد نيز از بابت ساختارهاي به كاررفته و هم از جهت تعدد و تنوع مضامين اخلاقي و تعليمي جايگاه ويژه اي دارند. بررسي تعليمي مناشير در آثار مورد بحث اين نوشتار، نشان دهنده آن است كه دبيران توصيه هاي ديواني را در خطاب به سه گروه سلاطين، افراد منصوب شده و جامعه تحت امر تدوين نموده اند. مهم ترين توصيه به شاهان، اقامه مباني اسلام و دادپيشگي است و به منصوبان، رعايت عدل و داد و حسن خلق با مردم و به زيردستان، توصيه به اطاعت و انقياد است. توصيه ها گاه صرفاً اخلاقيات را تاكيد كرده اند و در مواردي هم نوعي مباني تعليمي و آموزشي را بيان كرده اند كه اقامه آن ها در جهت بهبود سيرت و صورت سلطان و منصوبان موثر واقع مي شود. نگارنده در پژوهش حاضر با شيوه تحليلي توصيفي و از زاويه ادب تعليمي مناشير و احكام ديواني را بررسيده است.