بررسي تاريخ محور تحول موضوعات شعر تعليمي قرن چهارم تا هشتم

يكي از انواع ادبي مهم كه بخش هاي عظيمي از شعر فارسي را در بر گرفته، بيان مباحث اخلاقي در لابه لاي اشعار است. در واقع كمتر شاعر و نويسنده اي هست كه دغدغه تعليمي و اخلاق آموزي نداشته باشد. اين رويكرد در همان اشعار نخستين قرن سوم و چهارم رخ نموده است؛ به گونه اي كه شهيد بلخي در شعري كه به نخستين غزل فارسي زبانزد است، بر اساس روايتي به پند غيرمستقيم روي مي آورد. شعر قرن چهارم و پنجم هرچند بيشتر تغزلي و توصيفي است، جانب تعليمي و اندرزي آن نيز فروگذار نشده است. رودكي، فردوسي، كسايي مروزي و ابوشكور، هريك در ادبيات تعليمي شناخته شده اند. در انتقال شعر فارسي از قرن چهارم و پنجم به شعر قرن ششم و هفتم هجري، به دليل رواج انديشه ها و نگرش هاي آسماني و عرفان و تصوف و پيشرفت هاي علمي، مباحث اساسي در ادبيات تعليمي نيز دگرگون شد؛ به گونه اي كه بر اساس مطالعه حاضر، علاوه بر حفظ بيشتر اندرزهاي مشترك سده هاي پيشين، انديشه هاي تعليمي جديدي بنا به نگرش هاي تعليمي به شعر تعليمي عرفاني فارسي افزوده شده است. در اين مقاله با مطالعه اكثر شعرهاي اين چند قرن، ادبيات تعليمي اندرزي اين دو دوره (سبك خراساني و سبك عراقي) بررسي و مقايسه شده است. نتيجه اين است كه شعر تعليمي با ورود عرفان و تصوف، غناي بيشتري مي يابد و به نگرش هاي آسماني و دگرگوني دست مي يابد و از اين راه، كميت و كيفيت اندرزها و تعليم اخلاقيات متعالي مي شود.