بررسي الگوي شبستان زنانه در مساجد و مصلاهاي معاصر ايران براساس نقش سياسي‌ـ اجتماعي زن در انقلاب اسلامي

A survey of women’s Shabestan pattern in the mosque and contemporary Mosalla of Iran based on socio-political role of women in the Islamic Revolution

از آنجا كه زنان نيمي از پيكرۀ جامعۀ اسلامي را تشكيل ميدهند، پرداختن به حضور آنان در عرصههاي عبادي‌ـ سياسي بسيار مهم است. اهميت اين موضوع با پيروزي انقلاب اسلامي و تأكيدات امام خميني(ره) و آيتالله خامنهاي بيش از گذشته به چشم ميآيد. از بخشهاي مهم حضور عبادي‌ـ سياسي زنان، مساجد و مصلاهاي كشور است. بررسيهاي انجام‌گرفته نشان ميدهد امروزه الگوي نوظهوري از شبستانهاي زنانه در مصلاها شكل گرفته است؛ الگويي كه قدري با الگوهاي اوليۀ مساجد و مصلاها متفاوت است. هدف از اين پژوهش بررسي گونهشناسي مساجد و مصلاهاي تاريخي و معاصر، سنجش ميزان انطباق آنها با ارزشهاي اسلامي و ارائۀ الگوي سازگارتر با مباني نظري اسلامي و انقلابي است؛ تا بتوان راهكارهايي براي طراحيهاي آتي شبستان‌هاي زنانه ارائه كرد. روش تحقيق در ابتدا براي تنظيم مباني نظري، استدلال منطقي، براي بررسي نمونههاي تاريخي، تاريخپژوهشي و براي استنتاج‌هاي نهايي، استدلال منطقي است. براساس نتايج به‌دست‌آمده، در مساجد اوليه فضاي شبستان زنانه ساده بوده و در بيشتر موارد فقط با حائلي از شبستان اصلي جدا ميشد. در سير تاريخي، تفكيك فضايي بيشتر شده و اين تفكيك به حاشيهاي‌شدن فضاي زنانه و تجمليتر‌شدن فضاي مردانه انجاميد. امروزه، سه الگوي كلي در بخش زنانۀ مصلا قابل تشخيص است. از ميان اين الگوها، شبستان زنانه به صورت بالكني U‌شكل شيوع بيشتري دارد. پژوهش پيش رو، با بررسي مزايا و معايب الگوي رايج معاصر، در‌صدد ارائۀ راهكارهاي معمارانه براي ارتقاي كيفي آن است.

Since women make up half of the structure of the Islamic community, it is very important to address them in worship-political arenas. The importance of this issue has been shown more than before with the Islamic Revolution, the emphasis of Imam Khomeini (PBUH) and Imam Khamenei. Mosques and Mosalla of the country are conceived as the most important parts of women’s worship-political presence. As surveys show, a new pattern of women’s Shabestan (nightlife) has been formed in Mosalla, a pattern which is somewhat different from the original patterns of mosques and Mosalla. The current research aims to investigate the typology of contemporary and historical mosques and Mosalla, examining their compliance with Islamic values and providing a more consistent pattern with the Islamic and Revolutionary theoretical foundations. Therefore, some ways and methods are presented for future design of women’s Shabestan. Research methods include logical reasoning in order to set theoretical foundations, history studies in order to examine historical examples, and logical reasoning for ultimate inferences. Based on the research findings, women’s Shabestan space was simple in the earlier mosques, and it was separated from the main Shabestan using only one barrier. Over the historical course, more separation of space has occurred resulting in a more sophisticated and decorated space for men and marginalization of women space. Today, three general patterns can be identified in women’s section in Mosalla. Among these patterns, women’s Shabestan in the form of balcony (like letter U) is more prevalent. The current study aims to provide architectural solutions to improve the quality of contemporary common patterns through examining their benefits and advantages.